Jakie są cechy literatury historycznej?

Jednym z rodzajów literatury, który jako maturzysta powinieneś znać jest literatura historyczna. Jest to bardzo charakterystyczny typ literatury, który musisz poznać. Dzięki temu ułatwi Ci to czytanie lektur, które są powieściami historycznymi, bardziej zrozumiała będzie dla Ciebie także praca na takim tekście.

Myśląc o literaturze historycznej, jestem pewna, że jako pierwszy do głowy przychodzi Ci Henryk Sienkiewicz i dzieła, jakie on tworzył. I słusznie, bowiem jego utwory, takie jak: „Krzyżacy”, „Potop”, „Quo Vadis”, „Ogniem i mieczem” czy „Pan Wołodyjowski” to najlepsze przykłady literatury takiego typu. Autor ten napisał także dzieło „O powieści historycznej”, w którym przedstawił swoją wizję powieści historycznej, czytamy tam:

„Na powieść historyczną padł z wielu ust wyrok potępiający — i inaczej nie mogło być. Czem ona jest? — pytano — jeśli chce być prawdą, to musi pozostać tylko historyą; jeżeli zaś fantazya piszącego zerwie historyczne cugle i nakształt rozhukanego konia poniesie go w krainy nierzeczywiste, to utwór jego będzie historycznym fałszem. Ścisła historya — a zatem nie powieść; powieść — a zatem nie historya!”

LITERATURA HISTORYCZNA, CZYLI JAKA?

Najpełniejsze przykłady literatury historycznej stanowią powieści historyczne, czyli te, które w swojej treści poruszają tematykę dotyczącą przeszłych wydarzeń. W pewnym sensie stanowią one źródło wiedzy historycznej na dany temat. Sytuacje opisywane w literaturze tego typu mają miejsce w historycznie odległym momencie, w dawnych czasach obcych dla autora utworu, a tym bardziej dla czytelnika. W związku z tym twórca pisząc swoje dzieło musiał poznać dany okres w historii, który opisywał, aby jak najwierniej odtworzyć przeszłe realia historyczne. Celem autora powinno być jak najbardziej staranne odzwierciedlenie historii, która jest tłem dla opisywanych wydarzeń. Aby zrobić to jak najdokładniej może korzystać z licznych opracować, pamiętników, czy dokumentów z tej epoki. Zatem praca nad takim utworem zajmuje wiele czasu. Tak zdobyta wiedza pozwala autorowi na stosowanie interesujących zabiegów, m.in. może on dostosowywać narrację w taki sposób, aby można było mieć wrażenie, że uczestniczył on w tym co opisuje.

FIKCJA POŁĄCZONA Z PRAWDĄ

Jednak warto zauważyć, że w powieści takiego typu prawda historyczna, fakty łączą się z fikcją literacką i elementami będącymi wytworami wyobraźni autora. Widoczne jest to także w przedstawianych bohaterach, gdzie występują postacie historyczne oraz bohaterowie fikcyjni. Pomieszanie tych typów bohaterów zwiększa atrakcyjność utworu dla przeciętnego czytelnika, który nie sięga po tą powieść tylko i wyłącznie z chęci powiększenia swojej wiedzy historycznej. Także sytuacje w jakich uczestniczą bohaterowie są zróżnicowane. Jedne mogą być zgodne z historią, inne natomiast mogły nie zdarzyć się naprawdę, ale jest to prawdopodobne.

SPECYFICZNY STYL

W związku z tym, że tekst musi oddawać ducha opisywanej epoki, także styl w jakim jest pisany musi być zgodny z przeszłymi tendencjami. Bardzo często zatem spotykamy się ze stylizacją językową na język danej epoki, przede wszystkim widoczna jest archaizacja. Tłumaczy to fakt, że wiele słów z takiej powieści jest dla nas niezrozumiałych, gdyż były używane dawniej, a teraz już wyszły z użytku. Mimo wszystko takie słownictwo nie wpływa na to, że czytelnik nie rozumie tego co czyta, bowiem po głębszej lekturze można w pewien sposób „wczuć się” w daną epokę.

Teraz zapraszam do oglądnięcia ciekawego filmiku, który podsumuje nasze dotychczasowe rozważania o powieści historycznej:

PRAKTYCZNY PRZYKŁAD, CZYLI „KRZYŻACY” JAKO POWIEŚĆ HISTORYCZNA

Jest to zatem doskonały czas na przestawienie tych wcześniej wymienionych teoretycznie cech w praktycznym kontekście na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza:

• Obok bohaterów historycznych ( król Władysław Jagiełło, Ulrich von Jungingen, Zawisza Czarny) występują bohaterowie fikcyjni (Zbyszko z Bogdańca, Danusia Jurandówna, Jurand ze Spychowa, Jagienka).
• Akcja „Krzyżaków” toczy się w okresie odległym dla Sienkiewicza oraz czytelnika. Utwór powstał w 1900 roku, a wydarzenia opisują czasy panowania Jagiełły i królowej Jadwigi.
• Przestawiane są konkretne wydarzenia historyczne, np. bitwa pod Grunwaldem. Na podstawie treści powieści wprost można umiejscowić ją w czasie i wskazać, że akcja toczyła się w latach 1399-1400.
• Archaizacja, występowanie nieznanych słów, np. „wsadziłem na podjezdka”, „pawęż”, „chrobre”, „dwuręcznego brzeszczota”, „drzewiej”.
• Jak podają źródła Sienkiewicz przy pracy nad książką poświęcił wiele czasu na odnalezienie wiarygodnych materiałów, które pomogłyby mu stworzyć dobrą powieść.

Wydaje mi się, że przestawione przeze mnie elementy dość wyraźnie charakteryzują ten typ powieści. Zachęcam więc do dokładnego zapoznania się z tym zagadnieniem. Na pewno pomoże Ci to w trakcie przygotowań do matury z polskiego, przydatne będzie także w trakcie samego egzaminu. Powodzenia! :)

K.M.