Większość utworów literackich zostało napisanych według określonych zasad. Te reguły zostały nazwane konwencjami literackimi. Z tym zagadnieniem spotkać się możesz w teście zamkniętym na maturze pisemnej bądź jako temat do omówienia na egzaminie ustnym. Znajomość konwencji literackich ułatwi Ci także zrozumienie treści lektur.
Co to jest konwencja literacka?
Konwencja literacka to niepisane reguły, których przestrzega autor, tworząc swój utwór. Mogą one dotyczyć zasad tworzenia tekstów, doboru środków stylistycznych, wyboru tematu utworu czy sposobu kreowania postaci.
Zalety i wady stosowania konwencji literackich
Konwencja literacka, którą posługują się twórcy zależy od zasad charakterystycznych dla danej epoki i prądu literackiego. Wywodzi się z tradycji i sprawia, że zwyczaje są wciąż kontynuowane. Zastosowanie przez autora konwencji literackich umożliwia nawiązanie nici porozumienia z czytelnikiem, jednak sprawia także, że dzieło staje się schematyczne i przewidywalne. W ten sposób rujnuje oryginalność lektury.
Rodzaje konwencji literackich
Konwencja realistyczna wywodzi się z połowy XIX wieku i jest stosowana w gatunkach fabularnych, zwłaszcza w powieści. Wyróżniają ją bogate opisy i wierne odwzorowanie charakterów postaci, miejsc, wyglądu wnętrz czy sytuacji. Autor zwykle opisuje świat, który go otacza, wykorzystując własne doświadczenie i obserwacje. Wydarzenia uporządkowane są chronologicznie i obowiązuje związek przyczynowo skutkowy, a kompozycja utworu pozostaje zamknięta. W konwencji realistycznej występuje narrator wszechwiedzący, który czasami przyjmuje punkt widzenia postaci, ale częściej zachowuje dystans i jest obiektywny. Wprowadzany jest także język dostosowany do sytuacji, środowiska lub charakteru postaci.
Utwory, w których zastosowano konwencję realistyczną:
- Lalka Bolesław Prus
- Nad Niemnem Eliza Orzeszkowa
- Olivier Twist Charles Dickens
- Noce i dnie Maria Dąbrowska
Konwencja naturalistyczna powstała w drugiej połowie XIX wieku i jest związana z pozytywistycznym scjentyzmem. Ukazuje w literaturze naukowe postrzeganie rzeczywistości (na przykład poglądy Darwina, odnoszące się do walki o byt na świecie, w której zwyciężają najlepsi). Autor wiernie odwzorowuje rzeczywistość w swoim utworze, dzięki odwiedzeniu różnych miejsc i wysłuchaniu zadania innych. Konwencja naturalistyczna cechuje się obiektywnym, wręcz fotograficznym opisem rzeczywistości, nawet z jej ciemną stroną (pojawiają się opisy kalectwa, brzydoty i przemocy). Człowiek postrzegany jest jako część natury, ponieważ na jego zachowanie wpływają pierwotne instynkty. W tej konwencji występuje subiektywny bohater, którego losy determinuje pochodzenie i status społeczny.
Utwory, w których zastosowano konwencję naturalistyczną:
- Rozdziobią nas kruki i wrony Stefan Żeromski
- Ludzie bezdomni Stefan Żeromski
- Przedwiośnie Stefan Żeromski
- Chłopi Władysław Reymont
Konwencja modernistyczna jest otwarta kompozycyjne – posiada wiele epizodów i nie ma wyrazistego zakończenia. Zwraca uwagę na analizę psychologiczną postaci, a także przedstawia rozważania dotyczące problemów natury etnicznej i filozoficznej ukazując przeżycia bohaterów. W tej konwencji nie ma narratora wszechwiedzącego, ale pojawia się subiektywny, czyli narracja trzecioosobowa prowadzona jest z perspektywy bohatera.
Utwory, w których zastosowano konwencję modernistyczną:
- Ludzie bezdomni Stefan Żeromski
- Wesele Stanisław Wyspiański
Konwencja impresjonistyczna charakteryzuje się opisywaniem w utworach literackich ulotnych i subiektywnych doznań oraz nastrojów bez brania pod uwagę emocji czy rozumu. Próbuje oddziaływać na wzrok, słuch, dotyk i węch czytelnika przez opisy. Wykorzystuje elementy muzyki i malarstwa w operowaniu kolorem, światłem i cieniem oraz opisuje przelotne wzruszenia i doznania.
Utwory, w których zastosowano konwencję impresjonisyczną:
- Melodia mgieł nocnych Kazimierz Przerwa-Tetmajer
- Na przełęczy Stanisław Witkiewicz
Konwencja baśniowa polega na przeplataniu się świata realistycznego i fantastycznego. Przedstawia antropomorfizację natury, czyli przypisuje przedmiotom nieożywionym lub ożywionym cechy ludzkie. W utworze bohaterami są zarówno ludzie, jak i zwierzęta. Konwencja mieści elementy światopoglądu ludowego, czyli niepisane normy moralne i ideały zachowań (na przykład przekonanie, że za zło należy się kara, a dobro zawsze zwycięża) oraz motywy wędrowne (motyw jabłka, czarodziejskiego instrumentu, smoka).
Utwory, w których zastosowano konwencję baśniową:
- Baśnie Hans Christian Andersen
- Baśnie z tysiąca i jednej nocy Jakub i Wilhelm Grimm
Konwencja oniryczna przedstawia rzeczywistość jako sen. Opisany w utworze świat marzeń sennych rządzi się własnymi prawami, a cienka granica między tym, co prawdziwe, a tym, co nierealne zaciera się. Motyw snu wprowadzony do utworu kwestionuje jego racjonalność i logikę. Konwencja stosowana była przede wszystkim w epoce romantyzmu i literaturze XX wieku.
Utwory, w których zastosowano konwencję oniryczną:
- Tren XIX albo Sen Jan Kochanowski
- Sen nocy letniej William Szekspir
- III część Dziadów Adam Mickiewicz
- Sklepy cynamonowe Bruno Schulz
Konwencja groteskowa polega na celowym zniekształceniu rzeczywistości – ukazanie brzydoty, ekscentryczności, deformacji i wyolbrzymienia. Często występuje w fantastyce. Odznacza się absurdalnością i odrzuceniem jednolitego systemu zasad obowiązujących w świecie przedstawionym. Miesza różne nastroje (na przykład tragizm i komizm – świat jest przerażający i zabawny jednocześnie). Ta konwencja często ośmiesza, parodiuje i odrzuca pozostałe konwencje literackie oraz obowiązujące zasady (na przykład zasadę decorum).
Utwory, w których zastosowano konwencję groteskową:
- Ferdydurke Witold Gombrowicz
- Tango Sławomir Mrożek
- poezja Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego
Dla utrwalenia wiedzy warto, abyś obejrzał krótki filmik:
Podsumowanie
Mamy nadzieję, że teraz będziesz już potrafił właściwie rozpoznać konwencję literacką utworu. Zapamiętaj nazwy konwencji i cechy charakterystyczne – wtedy ich klasyfikacja nie będzie sprawiała Ci większego problemu.
J.K.
Loading ...
