Lekcja 13: budowa wiersza

Portal Studiowac.pl i Marlena Ledzianowska, właściciel YUPPIE – firmy specjalizującej się w kursach maturalnych z języka polskiego, zapraszają do kolejnej części darmowego kursu do matury z języka polskiego.

 

 

 

 

Czym jest budowa wiersza?

Mówiąc o budowie mam na myśli konstrukcję wiersza w najbardziej ogólnym znaczeniu. Zwykle dotyczy to odpowiedzi na powyższe pytania:

• Czy wiersz jest regularny czy nieregularny?

• Jeśli ma budowę regularną, to na ile zwrotek się dzieli i ile wersów ma każda zwrotka? Czy liczba sylab w wersach jest jednakowa? Czemu służy ta regularność?
• Jeśli jest nieregularny, to jaką ma budowę i dlaczego (jak jest podzielony i czym to jest spowodowane)?
• Czy istnieje klamra kompozycyjna? Jeśli tak, to jaką rolę pełni?

 

Przykład analizy konstrukcji wiersza

Zajmijmy się dla przykładu wierszem Wisławy Szymborskiej ?Nic dwa razy?.

 

Nic dwa razy sie nie zdarza
I nie zdarzy. Z tej przyczyny
Zrodziliśmy sie bez wprawy
I pomrzemy bez rutyny.

Choćbyśmy uczniami byli
Najtępszymi w szkole świata,
Nie będziemy repetować
Żadnej zimy ani lata.

Żaden dzień sie nie powtórzy,
Nie ma dwóch podobnych nocy,
Dwóch tych samych pocałunków,
Dwóch jednakich spojrzeń w oczy.

Wczoraj, kiedy twoje imię
Ktoś wymówił przy mnie głośno,
Tak mi było, jakby róża
Przez otwarte wpadła okno.

Dziś, kiedy jesteśmy razem,
Odwróciłam twarz ku ścianie.
Róża? Jak wygląda róża?
Czy to kwiat? A może kamień?

Czemu ty sie, zła godzino,
Z niepotrzebnym mieszasz lękiem?
Jesteś – a więc musisz minąć.
Miniesz – a więc to jest piękne.

Uśmiechnięci, wpółobjęci,
Spróbujemy szukać zgody,
Choć różnimy sie od siebie,
Jak dwie krople czystej wody.

 

Na pierwszy rzut oka widać, że jest podzielony na strofy i wersy. Zatem, jest regularny. Liczymy ilość zwrotek, czyli strof. Jest ich siedem. Liczymy wersy w każdej zwrotce. Strofy liczą po cztery wersy. Liczymy sylaby w każdym wersie. Każdy wers liczy osiem sylab. Przypominam Wam, że sylaba to część wyrazu zawierająca zawsze przynajmniej jedną samogłoskę. Czemu służy ta regularność budowy? Łatwo się domyślić, interpretując wiersz. Z treści wynika, że nic się w życiu nie powtarza. Jednak pozory są przecież zupełnie inne. Dwie krople wody wydają się takie same. Dni upływające, jeden po drugim, też są podobne do siebie. W życiu bowiem istnieje pewna powtarzalność, która dopiero przy głębszym oglądzie okrywa prawdę.

Podsumujmy te proste wnioski!

Wiersz Wisławy Szymborskiej pt. ? Nic dwa razy? ma budowę regularną. Składa się bowiem z siedmiu zwrotek, z których każda liczy po cztery wersy. Liczba sylab w każdym wersie wynosi osiem. Zatem, utwór jest regularnym ośmiozgłoskowcem. Taka konstrukcja zapewnia swoisty rytm utworu, który przypomina codzienną powtarzalność, z jaką, pozornie tylko, mamy do czynienia w życiu. Podmiot liryczny wiersza podkreśla fakt odmienności wszystkiego, co wydaje się identyczne.

 

Kolejny przykład analizy budowy wiersza

Przejdźmy teraz do następnego przykładu. Oto wiersz Józefa Barana ?Mam dwadzieścia pięć lat?.

 

Mam dwadzieścia pięć lat
a moje życie zamyka się w siedmiu dniach
jeden z tych siedmiu dni
jest dniem moich urodzin
jeden z tych siedmiu dni
będzie dniem mojej śmierci

żyłem a właściwie spałem
w poniedziałek wtorek środę
czwartek piątek sobotę niedzielę
był to bardzo dyskretny sen
z zachowaniem wszelkich niezbędnych pozorów życia

obudziłem się nagle na widok pięknej lalki
obudziłem się na pogrzebie brata
na biodrach dziewczyny
na własnym weselu

mam dwadzieścia pięć lat
i jeszcze kilkanaście może kilkadziesiąt razy
budziły mnie wstrząsy zgrzyty przenosiny
z jednego łóżka domu do drugiego

obecnie coraz rzadziej się budzę
tutejsze powietrze górskie sprzyja moim snom
prowincja porusza się koło mnie na palcach
a siedem nianiek tygodnia kołysze mnie
i zawodzi wciąż jedną i tę samą kołysankę

 

Widać, że składa się on z pięciu strof. Jednakże liczba strof w każdym wersie nie jest taka sama. Zwrotki liczą po cztery, pięć, a nawet sześć wersów. Liczymy sylaby w każdym wersie. Liczba sylab w każdym wersie różni się, choć tylko nieznacznie. Nie można zatem uznać budowy tego wiersza za regularną. Istnieje jednak pewna powtarzalność, która wynika z treści utworu. Otóż dwie pierwsze zwrotki i dwie ostatnie podkreślają szarą powtarzalną codzienność życia. Pozostała w środku (?obudziłem się nagle??) piąta zwrotka dotyczy innych przeżyć podmiotu lirycznego, mianowicie tego, co zdarza się rzadziej i jest bardziej istotne od rutyny dnia codziennego. Ta trójdzielna kompozycja wiersza nie rzuca się w oczy. Trzeba dobrze zanalizować utwór, by ją dojrzeć.

Podsumujmy zatem!

Wiersz Józefa Barana pt. ?Mam dwadzieścia pięć lat? ma budowę nieregularną, gdyż składa się z pięciu strof o różnej liczbie wersów, z których każdy ma jedynie zbliżoną ilość sylab. Treść utworu jednakże nasuwa myśl o trójdzielnym podziale wiersza, gdyż dwie pierwsze i dwie ostatnie strofy ukazują rutynę dnia codziennego, a środkowa ? podstawowe, poważne doświadczenia egzystencjalne. Powtarzalność codzienności, która jest tematem utworu, uzyskał zatem autor za pomocą innych, niż budowa, środków. Są nimi powtórzenia.

 

Wiersz nieregularny, kolejny przykład

Przytoczę inny przykład nieregularności utworu poetyckiego. Jest nim wiersz W. H. Audena pt. ?Musee do beaux arts? (?Muzeum sztuk pięknych?)

 

Co do cierpienia ci Starzy Mistrzowie
Nie mylili się nigdy. Jak dobrze poznali
Jego miejsce w życiu człowieka: to, że się zdarza,
Gdy ktoś inny je lub otwiera okno lub idzie przed siebie ospale;
To, że kiedy starsi czekają w żarliwej obawie
Na cudowne narodziny, zawsze muszą być
Dzieci, które nie chcą, by się wydarzyło, i jeżdżą na łyżwach
Gdzieś pod lasem, na stawie.
Nie zapomnieli nigdy,
Że nawet przerażające męczeństwo, by się spełnić, musi
Mieć kąt jakikolwiek, zaśmieconą dziurę,
Gdzie psy wiodą psie życie i koń kata
Ociera o drzewo swą niewinną skórę.

Na przykład w ?Ikarze? Breughla: jak wszystko spokojnie
Odwraca się od nieszczęścia; może tylko rolnik
Usłyszał plusk i krzyk zapomniany,
Lecz dla niego nie był to wypadek ważny; słońce
Oświetlało, jak oświetlać winno, białe nogi znikające
W zielonej wodzie; a delikatny i kosztowny okręt, z którego na pewno widziano
Rzecz zdumiewającą, chłopca lecącego z nieba,
Musiał żeglować dalej i płynął, gdzie trzeba.
(Przełożył Jarosław Marek Rymkiewicz)

 

Jego nieregularność rzuca się w oczy. Widać, że ilość wersów jest dowolna. Jednak zauważysz na pewno, że dzieli się on na dwie części. Taki podział musi czemuś służyć. Czemu zatem? Po przeczytaniu dojdziesz do wniosku, że pierwsza część przedstawia pewien problem (stosunek sztuki klasycznej do cierpienia), a druga jest jego obrazowym przykładem (?Ikar? P. Breugla jako przykład obrazu o cierpieniu).

 

Klamra kompozycyjna

Na koniec naszych rozważań o budowie wiersza przedstawię przykład klamry kompozycyjnej. Widoczna jest ona w balladzie Władysława Broniewskiego pt. ?Ballady i romanse?, którą przytoczyłam pod koniec rozdziału o analizie liryki. Słowa ?Słuchaj dzieweczko, ona nie słucha?, będące jednocześnie cytatem z ballady Adama Mickiewicza pt. ?Romantyczność?, pojawiają się zarówno na początku, jak i na końcu utworu. Czemu służy ta klamra kompozycyjna? To proste. Podkreśla ona jakąś ważną treść. Jaką? O tym, że ?dzieweczka nie słucha?. Dlaczego ?nie słucha? na początku utworu? Z tej przyczyny, że oszalała i jest nieświadoma niebezpieczeństwa. Nic do niej nie dociera. Dlaczego ?nie słucha? w ostatniej części utworu? Dlatego, że nie żyje i zamieniła się w anioła. W obu przypadkach bohaterka o imieniu Ryfka ucieka od rzeczywistości w inny świat, niedostępny dla przeciętnych ludzi. Nie musi ich zatem słuchać.

Podsumujmy nasze rozważania na temat budowy wiersza!

 

Podsumowanie

Analizując ten punkt, trzeba spojrzeć na wiersz od strony graficznej i treściowej. Jedno bowiem łączy się z drugim. Utwór może być regularny i nieregularny, co najczęściej wynika z treści.

 

 

 

 

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

Autorem kursu jest Marlena Ledzianowska właściciel YUPPIE – firmy specjalizującej się w kursach maturalnych z języka polskiego. Marlena Ledzianowska jest absolwentką filologii polskiej na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Podyplomowych Studiów Public Relations w WSB w Toruniu. Pracowała w różnych typach szkół przez 12 lat. Uczyła języka polskiego, kultury języka polskiego oraz retoryki dziennikarskiej. Od ponad dziesięciu lat przygotowuje do matury z języka polskiego z ogromnym powodzeniem. Jej uczniowie osiągają zwykle wyniki powyżej 80% punktów zarówno w przypadku matury rozszerzonej, jak i podstawowej. Najlepsi zdają maturę pisemną na ponad 90%, a ustną na 100%. Przeczytaj więcej…

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –