Renesans jest trzecią z kolei epoką występującą w literaturze. Jak każdy okres czasu, tak i renesans posiada charakterystyczne gatunki literackie i utwory. W tym artykule pomożemy Ci je poznać.
Renesansowa literatura
Utworami, które powstały w trakcie trwania epoki renesansu są:
- Boska komedia Dantego Alighieri
- Romeo i Julia Williama Szekspira
- Makbet Williama Szekspira
- Treny Jana Kochanowskiego
- O poprawie Rzeczypospolitej Andrzeja Frycza Modrzewskiego
Kto tworzył w renesansie?
Dante Alighieri żył na przełomie XIII i XIV wieku. Uznawany jest za prekursora renesansu, był członkiem rady miejskiej w rodzinnej Florencji. Brał udział w walkach toczących się w państwie wraz ze swoim stronnictwem, Gelfami Białymi rywalizując z Gelfami Czarnmi. Po przegranej bitwie został wygnany. Wprowadził motyw muzy do literatury, czyli ukochanej kobiety.
William Szekspir żył na przełomie XVI i XVII wieku. Autor trzydziestu sześciu sztuk teatralnych, pisał także kroniki historyczne, komedie i tragedie. Był wybitnym dramatopisarzem, który popularnością cieszył się już za życia, natomiast jego sława na dobre rozwinęła się dopiero po jego śmierci.
Jan Kochanowski żył w XVI wieku. Stworzył nowoczesny język poetycki, opisując własne przeżycia wewnętrzne i zagadnienia filozoficzne. Od niego wywodzi się etos twórcy, którego talent jest darem od Boga, ale także obowiązkiem i przywilejem, który często przynosi cierpienie. Nazywany jest ojcem polskiej poezji.
Andrzej Frycz Modrzewski żył w XVI wieku. Miał kontrowersyjne poglądy, przez które jego dzieła trafiły w renesansie na listę ksiąg zakazanych. Popierał likwidację przywilejów i zrównanie grup społecznych prawem, a jego poglądy prowadziły do konfliktu z władcą i społeczeństwem.
Renesansowe gatunki literackie
Gatunkami, które wywodzą się z renesansu są:
- fraszka
- dramat renesansowy (szekspirowski)
- nowela
- esej
Część gatunków została przejęta ze średniowiecza i antyku. To: tragedia, pieśń, sielanka, elegia, tren, sonet i kronika.
Czym charakteryzuje się dramat szekspirowski?
Jego nazwa pochodzi od nazwiska Williama Szekspira, który zerwał z zasadą decorum. Określała ona styl obowiązujący w danym gatunku (niski dla komedii, podniosły dla tragedii). Autor połączył te dwa gatunki, tworząc dramat. Szekspir zmienia także kreację bohatera tragicznego, którego fatum nie zależy już od losu, ale od jego działań. Sytuację tragiczną tworzą wybory bohatera, nie zaś klątwy czy działalność Bogów.
Liryka w renesansie
Z liryki, która powstały w tej epoce, możemy wyróżnić:
- fraszki
- poemat satyrowy
- psalmy
Co to jest poemat satyrowy?
Ten utwór liryczny wywodzi się od Jana Kochanowskiego, który zastosował go w swoim utworze Satyr albo Dziki mąż. Charakteryzuje się połączeniem prześmiewczego stylu satyry z sielankowo-elegijnym nastojem. Dzieło autora podzielone jest na trzy części: pierwszą jest negatywny obraz kraju, w którym zacierają się cnoty rycerskie ustępując miejsca strachowi i obawie. Dochodzi do ucisku chłopów i podziału religijnego. Drugą częścią jest ustalenie, jak tej sytuacji zaradzić, natomiast trzecia to przyszłościowa wizja upadku państwa.
Dramat w renesansie
Z dramatu, który powstał w tej epoce, możemy wyróżnić:
- dramat szekspirowski
- tragedię renesansową
Czym charakteryzuje się tragedia w renesansie?
Tragedia renesansowa opiera się na tragedii antycznej. Zachowuje zasadę decorum i zasadę trzech jedności (czasu, miejsca i akcji). Podobnie jak tragedia w antyku, bazuje na mitologicznych źródłach i wprowadza prawo do trzech aktorów na scenie. Jednak Jan Kochanowski w swojej renesansowej tragedii wprowadza zabieg, który wyróżnia ją na tle tej antycznej. Autor pozbył się początkowej i końcowej pieśni chóru, a fatum pozostaje w cieniu, ustępując miejsca ludzkiemu rozumowi i woli bohatera.
Epika w renesansie
Z epiki, która powstały w tej epoce, możemy wyróżnić:
- nowelę
- fraszkę
- esej
Nazwa nowela wywodzi się od włoskiego novella oznaczającego powieść. To krótki utwór, zazwyczaj pisany prozą, chociaż zdarzają się też nowele wierszowane. Jej cechą charakterystyczną jest jednowątkowa akcja, która przez punkt kulminacyjny chyli się ku końcowemu rozwiązaniu. Nowela jest opowieścią snutą przez obiektywnego narratora, a jej akcja toczy się w określonym miejscu i czasie. Popularnym utworem z tego gatunku jest Kamizelka Bolesława Prusa, której fabuła kluczy wokół tytułowej części garderoby.
Fraszka pochodzi od włoskiego frasca, które oznacza gałązkę. To niedługi tekst, pisany zazwyczaj rymowanym wierszem. Odznacza się zwięzłą formą i szybkim przejściem do puenty, a najczęściej porusza tematykę obyczajową, ale także historyczną i kulturową. Warto pamiętać Mikołaja Reja i Żywot człowieka poczciwego, którym prezentuje wzorzec osobowy ziemianina.
Esej, czyli essai oznacza po francusku próbę. To gatunek z pogranicza literatury pięknej i naukowej, który przedstawia poglądy autora. Cechuje go subiektywizm, a wzorce czerpie z recenzji, reportażu, felietonu i pamiętnika. W eseju nie ma miejsca na fikcję, za to snucie rozważań i refleksji autora jest bardzo charakterystyczne. Przykładem może być Martwa natura z wędzidłem, gdzie Zbigniew Herbert snuje opowieści o pięknie zwykłych przedmiotów.
Renesansowe wzorce postaw
Ziemianin charakteryzuje się pochodzeniem szlacheckim, ale jest mieszkańcem wsi. Czas spędza na zarządzaniu majątkiem i żyje w harmonii z naturą. Dogląda prac własnej posiadłości i samodzielnie je wykonuje. Niezbyt dobrze wykształcony, ale cnotliwy i opiekujący się rodziną. Żyje w zgodzie z cyklem pór roku, wiodąc uporządkowany i spokojny żywot.
Na przykład: Żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja
Dworzanin jest wykształconym szlachcicem rezydującym na dworze. Zna się na muzyce, dba o mowę ojczystą i jest oczytany. Interesuje się wydarzeniami kulturalnymi oraz korzysta z uczt i zabaw królewskiego dworu. Darzy władcę dużym szacunkiem, doskonale odnajduje się w towarzystwie rzucając nienaganne żarty.
Na przykład: Dworzanin polski Łukasza Górnickiego.
Patriota poświęca swój los dla dobra ojczyzny i dba o nią bardziej niż o własne sprawy. Dla dobra kraju gotowy jest poświęcić czas i majątek, a nawet życie.
Na przykład: Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego.
Poeta doctus jest wszechstronnie wykształconym twórcą, który zna się na kulturze i sztuce. Wyróżnia się dużą tolerancją i otwartością oraz dążeniem do rozwoju sztuki i nauki.
Na przykład: Mikołaj Kopernik, Rafael, Santi.
Podsumowanie
Na egzaminie maturalnym z języka polskiego z pewnością przydadzą Ci się charakterystyczne wzorce postaw i gatunki literackie renesansu. Pamiętaj, że te informacje pojawiać się będą pośrednio w późniejszym epokach i dziełach literackich.
J.K.
Loading ...
