Treny Jana Kochanowskiego wliczają się w kanon lektur obowiązkowych dla każdego maturzysty. Nawet więcej – utwór V, VII i VIII zaliczany jest do tekstów z gwiazdką. Oznacza to, że na egzaminie maturalnym możesz zostać poproszony, aby odnieść się do całego dzieła, jakim są Treny. Warto zatem znać treść i problematykę tej lektury.
Co to jest tren?
Tren to gatunek literacki wywodzący się ze starożytnej Grecji. Zaliczany jest do utworów lirycznych i podejmuje tematykę żałobną; pisany po czyjejś śmierci. Celem trenu jest oddanie hołdu zmarłemu, ukazanie pustki po jego odejściu oraz pochwała dokonań.
Jan Kochanowski posługuje się nim, tworząc cykl dziewiętnastu wierszy, aby oddać hołd zmarłej córeczce Urszulce i ukoić własne cierpienie.
Omówione w tym artykule treny znajdziesz tutaj: Treny Jana Kochanowskiego
Czytaj albo słuchaj – jak Ci wygodniej!
Tragizm ojca
Treny to utwory, które mają dwóch bohaterów. Pierwszym jest Urszulka – ukochana córka poety, wyróżniająca się talentem poetyckim mając zaledwie dwa i pół roku. Drugi bohater to cierpiący ojciec, który zmaga się z ogromnym bólem po stracie dziecka, przeżywając przy tym kryzys światopoglądowy i moralny oraz poddając w wątpliwość istnienie Boga. Jego ból nie jest jednostajny, ponieważ w pierwszych trenach wyraźnie rośnie, aby osiągnąć apogeum w trenach IX-XI. W tym miejscu poeta wyznaje, że ból doprowadza go do szaleństwa. Po tym, zaczyna powoli godzić się ze stratą. Przyznaje, że czas leczy rany i zawiera rozejm z Bogiem. Świadectwem wyjścia z kryzysu jest Tren XIX.
Tren I
Utwór, w którym poeta wyjaśnia przyczynę bólu i mówi o tragedii, jaka dotknęła rodziców zmarłego dziecka. Wylicza nieszczęścia, które na niego spadły. Zwraca się o pomoc do twórców starożytnych: Symonidesa i Heraklita, by pomogli mu wypłakać wszystkie smutki. W tym trenie podmiot liryczny ujawnia swoją podwójną naturę, ponieważ jest jednocześnie cierpiącym ojcem i filozofem. Odczuwa żal, ból i poczucie krzywdy – jak każdy, kto doświadczył straty bliskiej osoby. Boleśnie odczuwa bezradność wobec śmierci i porównuje ją do gniazda słownika, które zostało zaatakowane przez groźnego smoka. W drugiej części utworu podmiotem lirycznym jest myśliciel, który stara się objąć całą sytuację rozumem. Poeta jest zagubiony, nie wiedząc którą postawę powinien przyjąć. Zastanawia się, czy powinien pogrążyć się w bólu czy jednak filozoficznie poszukiwać odpowiedzi na pytanie o sens cierpienia.
Tren IV
Utwór rozpoczyna się skargą skierowaną do spersonifikowanej śmierci. Poeta uważa ją za siłę, będącą zaprzeczeniem boskich praw. Nie zgadza się z wyrokami, powalającymi na śmierć dzieci. Mówi, że to Urszulka miała pochować rodziców, ponieważ taka jest prawidłowa kolejność wydarzeń w życiu człowieka. Przyznaje się, że w tym momencie rozumie cierpienie mitologicznej Niobe na widok nieżywych dzieci.
Tren V
Tren rozpoczyna rozbudowane porównanie homeryckie. Poeta porównuje Urszulkę do młodej gałązki oliwnej przypadkowo ściętej przez nieuważnego ogrodnika. Pisze o swojej niemocy i wielkiej rozpaczy. Zwraca się pytaniem retorycznym do Persefony, mitologicznej władczyni królestwa umarłych, jak mogła dopuścić do śmierci małej, niewinnej istoty.
Tren IV
Poeta porównuje córkę do greckiej poetki Safony, podkreślając dzięki temu jej talent artystyczny. Jan Kochanowski marzył o tym, że córka będzie kontynuować jego dorobek literacki. Autor wyolbrzymia jej zasługi, co jest charakterystyczne dla tego gatunku literackiego. Utwór kończy wzruszający opis pożegnania Urszulki z rodzicami, przypominający odejście córki z domu w dniu ślubu. Dziewczynka nie rozpoczyna jednak nowego życia, ale udaje się do krainy śmierci.
Tren VIII
Tren jest zbudowany na zasadzie kontrastu – zbolały ojciec przedstawia pustkę, jaka zapanowała w domu po śmierci dziecka. Przypomina sobie radosny śmiech Urszulki, gwar i tętniący życiem dom rodzinny. Wspomnienia są przyczyną niewypowiedzianego bólu i cierpienia.
Tren IX
Tren przedstawia kryzys filozoficzny poety. Kochanowski przyznaje, że całe życie prezentował poglądy stoickie, ale w chwili kiedy najbardziej powinien się ich trzymać, rezygnuje. Mądrość miała zapewniać wewnętrzną równowagę, ale autor zrozumiał, że nie broni ona człowieka przed cierpieniem. Ból poety jest tak duży, że czuje się upokorzony i ma świadomość ludzkich słabości.
Tren X
Utwór opisuje kryzys religijny poety. Tren składa się z szeregu pytań o miejsce pobytu córki, poeta pragnie znaleźć zmarłą. Nie doczekawszy się żadnego znaku neguje istnienie życia pozagrobowego: Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest. Ta wątpliwość stawia go na granicy bluźnierstwa. Jeśli nie ma Urszulki, to znaczy, że życie pozaziemskie nie istnieje. Co za tym idzie, nie ma duszy ani Boga, a człowiek nie zmartwychwstanie. Dochodzi w ten sposób do podważenia przez autora religijnych wartości. Skoro nie ma Boga, nie ma też zasad.
Tren XI
Tren oddaje kryzys moralny poety. Zaczyna wątpić w wartość cnoty, ponieważ nie chroni ona człowieka przed złem. Ludzka istota nie ma możliwości decydowania o własnym losie, a przestrzeganie wartości wcale nie jest jego tarczą. Nic więc nie stoi na przeszkodzie, aby odrzucić ideały. Świat bez wartości jest jednak światem bez Boga, a autor stoi na granicy bluźnierstwa. Na zakończenie poeta zadaje pytanie, jak długo ma jeszcze tak cierpieć. Ból doprowadza go do utraty zmysłów. Autor pragnie odzyskać dawną równowagę światopoglądową.
Tren XV
Poeta zwraca się bezpośrednio do muzy Erato z pytaniem, gdzie ludzie odnajdują pociechę. Stara się uspokoić, przypomina sobie postać Niobe – symbol matczynego bólu i cierpienia. Rozpacz powoduje, że staje się grobem samego siebie, bez nadziei na radość, miłość i szczęście.
Tren XVI
Tren jest polemiką ze stoicyzmem jako filozofią zakazującą ukazywania uczuć. Kochanowski przypomina postać Cycerona, który w obliczu cierpienia wyrzekł się stoickiej postawy, pokazując że jest człowiekiem zdolnym do odczuwania bólu i cierpienia. Tren kończy się apostrofą do czasu – jedynego pocieszyciela, który leczy rany.
Tren XVII
Tren przypomina psalm. Kochanowski porównuje swoje cierpienie do bólu odczuwanego przez Hioba. Nie widzi własnej winy, nie potrafi odnaleźć przyczyny cierpienia, którego doświadcza. Dochodzi więc do wniosku, że ból jest próbą, na którą wystawia go Bóg. To myślenie pozwala mu na wyjście z kryzysu światopoglądowego. Rozum staje się tarczą przed złem, ponieważ pocieszenie w trudnych chwilach może przynieść wiara w Boga.
Tren XVIII
Tren jest pełną pokory modlitwą. Bohater mówiący to syn marnotrawny powracający do ojca. Wierzy w wielkie miłosierdzie Pana i prosi go, aby nie odwracał się od swojego sługi, który zabłądził. Syn pragnie zostać przyjęty pod opiekuńcze skrzydła ojca.
Tren XIX albo Sen
We śnie przychodzi do poety jego nieżyjąca matka, trzymająca na rękach Urszulkę. Mówi, że dzięki wczesnej śmierci dziewczyna uniknęła wielu ludzkich cierpień i jest szczęśliwa w niebie. Matka upomina poetę: Ludzkie przygody, ludzkie noś. Oznacza to, że nie wolno sprzeciwiać się woli Boga, ale należy znosić ją z pokorą i żyć pełnią człowieczeństwa. Poeta odbudowuje swój światopogląd, a wyznacznikami jego postawy są poczucie własnej godności i człowieczeństwa.
Kompozycja Trenów
Układ trenów jest ściśle określony i nawiązuje do starożytnej pieśni śpiewanej przy łożu zmarłego, czyli epicedium. Składała się ona z:
- wyjawienia przyczyny bólu
- laudacji, czyli wyliczenia zasług zmarłego
- opłakiwania i opisu poniesionych strat
- konsolacji, czyli pocieszenia
- ekshoracji, czyli napomnienia i moralnego pouczenia
Częścią epicedium odpowiadają kolejno poszczególne treny:
- Tren I, czyli wyjawienie przyczyny bólu
- Tren II – VIII, czyli laudacja
- Tren IX – XI, czyli opłakiwanie
- Tren XII – XVIII, czyli konsolacja
- Tren XIX, czyli ekshoracja
Motywy antyczne w Trenach
Utwory żałobne Jana Kochanowskiego to dzieło typowe dla renesansowego humanisty, dlatego odnaleźć w nich można wiele odwołań do antyku. Autor jako wybitny znawca kultury starożytnej sięga po motywy mitologiczne, a także wprowadza filozofię i literaturę antyczną. Wzorce gatunkowe czerpie także z poetyki starożytnej.
| Odwołania mitologiczne | Odwołania do filozofii | Odwołania do literatury | Odwołania do poetyki |
| Postacie mitologiczne: Persefona, Niobe, Charon, Erato Miejsca mitologiczne: Hades | Kryzys światopoglądu stoickiego Przywołanie postawy Cycerona Bezpośredni zwrot o pomoc do Heraklita | Bezpośredni zwrot o pomoc do Symonidesa Porównanie Urszulki do Safony | Gatunek literacki tren Epicedium jako wzór kompozycyjny Porównanie homeryckie |
Najważniejsze Treny w pigułce
Abyś mógł utrwalić swoją wiedzę o Trenach, polecamy zapoznanie się z ciekawym materiałem:
Podsumowanie
Treny Jana Kochanowskiego mogą pojawić się na maturze pisemnej w teście pytań zamkniętych. Są również dobrym materiałem na jeden z tematów pojawiających się podczas egzaminu ustnego z języka polskiego. Dzieła te zawierają wiele przydatnych motywów literackich, które możesz wykorzystać podczas pisania rozprawki. Jeśli będziesz wiedział, co to jest tren i znał charakterystykę tego gatunku, z pewnością poradzisz sobie z zadaniami odwołującymi się do twórczości Jana Kochanowskiego.
J.K.
Loading ...
