Matura z języka polskiego, oprócz opierania się na znajomości treści lektur, zawiera także zagadnienia związane z szeroko pojętą budową tekstu. Musisz mieć świadomość, że na egzaminie możesz zostać sprawdzony również z wiedzy o gramatyce języka polskiego. Nie zapominaj o powtórzeniu materiału z tego działu.
Co to jest stylizacja?
To celowe wprowadzenie do tekstu cech językowych, które są charakterystyczne dla innego stylu. Stylizacja może dotyczyć tekstów pisanych i mówionych oraz może obejmować cały tekst lub jego część.
Rodzaje stylizacji
W zależności od rodzaju stylu, którego elementy są wykorzystywane w tekście, wyróżniane są rodzaje stylizacji, takie jak:
- archaizacja, czyli nadanie tekstowi cech dawnej wypowiedzi przez wprowadzenie archaizmów
- dialektyzacja, która polega na wprowadzaniu do wypowiedzi gwary
- kolokwializacja polegająca na nadaniu wypowiedzi cech języka potocznego
Funkcje archaizacji
Zazwyczaj pisarze posługując się tym stylem, korzystają z jego zasobów z umiarem. Im więcej jest elementów archaizacji, tym tekst jest dla współczesnego czytelnika trudniejszy. Najczęściej archaizację stosuje się, aby:
| Przybliżyć realia minionych epok | „Zapach pieczonych mięs jął właśnie rozchodzić się od stosu, łechcąc nozdrza i podniebienie. Pachoł wydobył je z żaru i podał na latercynowej misie. Poczęli jeść, a gdy przyniesiono spory worek mołdawskiego wina uszytej z koźlej skóry, wnet zawiązała się żywa rozmowa.” Ogniem i mieczem Henryk Sienkiewicz |
| Nadać tekstowi podniosły charakter | „Toć nie tylko chrześcijanin, ale poganin rzymski, gdyby powstał z grobu i obaczył ludzi, których teraz nazywają cywilizowanymi, tedy obruszyłby się gniewem i zapytałby, jakim prawem nazywają siebie tytułem, który pochodzi od słowa civis, obywatel.” Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Adam Mickiewicz |
| Uzyskać tekst komiczny lub ironiczny | „Spójrzcie jednakowoż prawdzie w oczy, panowie. Ze strony Ferranta cudów oczekiwać nie należy. […] U niego nic, tylko książki, kodeksy, paragrafy, regulaminy, no i te jego dowody, dowody i jeszcze raz dowody. Jak w tej facecji o kozie i kapuście. Nie znacie? Zamknęli raz kozę w obórce z głową kapusty. Rano kapusty ani śladu, a koza sra na zielono. Ale dowodów brak, świadków nie ma, tedy sprawa umorzona, causa finita.” Sezon burz Andrzej Sapkowski |
Funkcje dialektyzacji
Z tego rodzajem stylizacji mamy do czynienia, gdy autor świadomie oddaje w tekście sposób wyrażania się, charakterystyczny dla osób zamieszkujący dany region. Dialektyzację stosuje się, by:
| Podkreślić wiejskie pochodzenie bohatera | „RADCZYNI No, moja ty urocza panno młoda, jakże wy sobie będziecie żyli? PANNA MŁODA A tak-ta, tak-ta, cy jo wim, Jescem sie nie zgodała ś nim.” Wesele Stanisław Wyspiański |
| Przybliżyć sposób porozumiewania się i myślenia mieszkańców wsi | „Gospodyni to była, gospodyni!… Juści, że i mamrot, i przeklętnica też, że i dobrego słowa nikomu dać nie dała i cięgiem się z babami za łby wodziła… ale zawżdy żona i gospodyni! – Tu westchnął pobożnie na jej intencję, i żal go jeszcze większy dusił, bo przypominał, jak to bywało…” Chłopi Władysław Reymont |
| Przedstawić realia życia na wsi | „W sobotę to jeździł do miasta, gdzie u rejenta zapisał Boryna sześć morgów Jagusi… Wrócił późno i z twarzą podrapaną, bo że był ździebko napity, to już na wozie chciał był Jagnę brać, ale tyla wziął, co pięścią, a pazurami mu dały. A w domu z nikim nie mówił, choć i Antek cęgiem nasuwał mu się na oczy, ino zaraz legł spać, jak stał, w butach i kożuchu, aż rano Józia zaczęła mamrotać na niego, że pierzynę błotem pomazał.” Chłopi Władysław Reymont |
Funkcje kolokwializacji
Autor posługując się kolokwializacją włącza do swoich tekstów słownictwo potoczne przez równoważniki zdań, powtórzenia, czasami nawet wypowiedzi pozbawione porządku logicznego i składniowego. Ta stylizacja często występuje w literaturze współczesnej, a jej wykorzystywanie pozwala na:
| Przedstawienie opisywanej rzeczywistości w wiarygodny sposób | „Wylecieliśmy na Chłodną. Ulica była w chmurach. Rudych i burych. Od cegieł, dymu. Jak to się ustało, zobaczyliśmy straszną zmianę. Rudoszary pył siedział na wszystkim. Na drzewach. Na liściach. Gruby na centymetr chyba. I to zniszczenie. Jedna wacha ubyła. Ale jakim kosztem. Zresztą zaczęło się już zmieniać. Na niespokojnie. I na coraz gorzej.” Pamiętnik z powstania warszawskiego Miron Białoszewski |
| Oddanie kolorytu sytuacyjnego, wzmocnienie komunikatywności | „Gienek przerwał pracę i wtedy następowało konsylium, możliwie najwnikliwsze, naszpikowane fachowymi wyrazami, niepojętymi w żaden sposób dla zwykłego śmiertelnika.” Baza Sokołowska Marek Hłasko |
| Ocenę stylu – ośmieszenie i zanegowanie | „I tak siedzą w trzewi firmy Life and die otchłaniach, Szymon Rybaczko, który mówi i Woźniak, który się z tym, co mówi Szymon, zgadza, telefonu szukają do jakiejś osoby znanej, ale też umiarkowanie, aby wszystko niszowości miało znamię, w alternatywnych klimatach było utrzymane, względem kultury oficjalnej marginalnie, aby trafić do tych wszystkich punktów i wegetarian zbuntowanych.” Paw królowej Masłowska |
Zachęcamy również do zapoznania się z materiałami, które omówiliśmy w tym artykule, ale w wersji filmowej:
Podsumowanie
Na egzaminie maturalnym z języka polskiego, w teście zamkniętym, występują zadania skupiające się na określeniu stylizacji językowej zwykle jakiegoś fragmentu tekstu. Mamy nadzieję, że po zapoznaniu się z artykułem i dodatkowymi materiałami filmowymi, nie sprawią Ci one kłopotu.
J.K.
Loading ...
