Baśń, bajka, mit oraz legenda to utwory, które bardzo często są ze sobą mylone, chociażby, dlatego, że niektóre ich cechy charakterystyczne są tożsame. Aby nauczyć się rozróżniać poszczególne gatunki zapraszam do zapoznania się z poniższym zestawieniem. Na końcu lekcji przygotowałam dla Ciebie ćwiczenie sprawdzające, do którego wykonania bardzo Cię zachęcam.
BAŚŃ
stanowi podstawowy gatunek epiki ludowej, będący fabularyzowanym utworem narracyjnym,
to rozbudowany utwór, lecz często o nieskomplikowanej fabule, barwnie opisujący losy bohaterów,
akcja skupiona jest na niezwykłych przygodach głównego bohatera,
zwykle rozpoczyna się utartymi zwrotami na przykład: „Dawno, dawno temu, za górami, za lasami?” oraz kończy wyrażeniem „I żyli długo i szczęśliwie”,
czas i miejsce opisywanych wydarzeń są niedookreślone (umożliwia to podkreślenie uniwersalności ukazywanych treści),
przedstawia wydarzenia cudowne, magiczne ( np. ożywiona przyroda),
świat realistyczny miesza się ze światem fantastycznym,
występują fantastyczni bohaterowie, nadprzyrodzone postacie: czarownice, krasnoludki, księżniczki, wróżki,
podział na bohaterów dobrych i złych,
nadprzyrodzone siły ingerują w życie zwykłych ludzi,
istotną rolę odgrywa magia i magiczne przedmioty,
zwykle dobrze się kończą, dobro zwycięża nad złem, a bohaterowie osiągają zamierzone cele,
wnioski, jakie wynikają z ukazywanych historii utrwalają podstawowe elementy światopoglądu pewnych społeczności, przedstawiają ludową mądrość,
najczęściej spotykane w baśniach motywy: wędrówki, walki dobra ze złem,
najsłynniejsze baśnie tworzyli: H. Ch. Andersen, bracia Grimm, Charles Perrault, bardzo znany jest także zbiór”Baśnie z tysiąca i jednej nocy”.
BAJKA
to krótki utwór dydaktyczny, napisany prozą lub wierszem,
zaliczana do epiki, choć ma wiele cech lirycznych,
wyróżniamy dwa rodzaje bajek: narracyjna (o rozbudowanej fabule) i epigramatyczna (krótka i zwięzła),
akcja bajek jest bardzo dynamiczna,
to alegoryczna opowieść, posiadająca dosłowne oraz ukryte znaczenie,
dotyczy tematów uniwersalnych, ponadczasowych, aktualnych, związanych z ludzką egzystencją,
ukazuje prawa rządzące światem, przekazuje prawdy psychologiczne i obyczajowe,
przedstawiona w bajce treść służy wysnuciu morału, czyli pouczenia, które znajduje się zwykle na końcu tekstu i przekazuje ogólną naukę moralną, może on być wykreowany wprost lub w sposób dorozumiany,
przekazuje etyczne wskazówki, kreuje dobre wzorce zachowań, wskazuje jak należy postępować i jakimi zasadami kierować się w życiu,
ukazuje prawa rządzące światem, przekazuje prawdy psychologiczne i obyczajowe,
bohaterowie to przede wszystkim ludzie, zwierzęta, rośliny lub przedmioty,
postacie posiadają wyraziste cechy charakteru, wykreowane są w sposób jednoznaczny i prosty,
w lekki sposób przekazują ważne prawdy, przez to są zrozumiałe dla dzieci,
styl utworów takiego typu jest przede wszystkim gawędziarski, ma to związek z tym, że często są one przekazywanie ustnie,
bajki, w których występują zwierzęta często zwane są „ezopowymi”, od nazwiska Ezopa, który jako pierwszy pisał takie bajki, w których pod postaciami zwierząt ukazywał ludzkie cechy, zachowania i postawy,
w Polsce bajki cieszyły się popularnością w czasach oświecenia, kiedy przede wszystkim widoczny był ich charakter dydaktyczny i moralizatorski, dzięki czemu mogła uczyć poprzez zabawę (najpopularniejsi autorzy to I. Krasicki, A. Mickiewicz oraz A. Fredro).
MIT
słowo mit pochodzi od greckiego mythos, czyli opowiadanie, legenda, podanie, co wskazuje na synkretyzm gatunków zawartych w poszczególnych mitach,
to utwór sięgający swoją historią czasów starożytnych, najbardziej znane są mity greckie i rzymskie,
przez długi czas były przekazywane tylko i wyłącznie w formie ustnej, przez co ciągle ulegały przekształceniom, ale za to mogły dotrzeć do większej ilości osób,
spełniały one przede wszystkim funkcję sakralną, poznawczą, światopoglądową oraz kulturotwórczą,
mity, ze względu na swoją tematykę dzielą się na: antropogeniczne, kosmogoniczne, teogoniczne, eschatologiczne i genealogiczne,
przedstawiają typowe zachowania ludzkie i sytuacje,
bohaterowie mitów to bogowie, herosi, istoty nadprzyrodzone, bohaterowie o boskich cechach,
wpływały na formowanie się danej kultury, wyjaśniały one wiele kwestii niezrozumiałych wtedy dla ludzi, np. jak powstał świat, jak funkcjonuje przyroda, skąd wzięli się ludzie, tłumaczyły niezwykłe zjawiska,
wyraża wierzenia, z którymi identyfikuje się dana społeczność, przede wszystkim religijne, ale także opisuje doświadczenia konkretnej grupy, kreowały hierarchię wartości,
mitologia, czyli zbiór mitów jest do dziś dnia źródłem wielu motywów, związków frazeologicznych, symboli, czy toposów,
pozwalają poznać światopogląd danej cywilizacji, ich wierzenia, zwyczaje, obrzędy i rytuały,
najbardziej znane mity to: „Mit o początku świata”, „Mit o Demeter i Korze”, „Mit o Dedalu i Ikarze”, „Mit o Prometeuszu„.
LEGENDA
to dydaktyczna, narracyjna opowieść przedstawiająca wydarzenia z przeszłości, pisana prozą lub wierszem,
zwykle ich autor pozostawał anonimowy, a pierwotnie była przekazywana ustnie, z pokolenia na pokolenie,
istnieje kilka rodzajów legend: biograficzne (o życiu bohatera), miejsca (wskazują na niezwykłe wydarzenia związane z danym miejscem), etiologiczne (wyjaśniają przyczyny istnienia różnych obyczajów, czy rytuałów), ludowa (przekazująca opisy ludów, społeczności),
to utrwalona opowieść ludowa, opisująca postacie historyczne: władców, królów, świętych, wojowników, rycerzy czy znanych bohaterów,
legendy wyjaśniały ludziom, to, czego nie wiedzieli,
zawiera elementy niezwykłości i fantastyki, ale dowołuje się także dom rzeczywistych faktów, realizm przeplata się z fantazją,
widoczne jest istnienie niesamowitych miejsc, tajemniczych bohaterów, działanie nadprzyrodzonych mocy,
opisywane wydarzenia są prawdopodobne i mogą być prawdą, mimo, że występują także elementy fikcji, a niektóre zdarzenia mogą wydawać się niecodzienne,
najwięcej legend powstało w czasach średniowiecza, ich tematyka dotyczyła opisu powstawania różnych miast, państw, grodów, czy ludów, ukazywały także losy odważnych bohaterów,
przykłady legend są następujące: „Legenda o świętym Aleksym” ” opisująca żywot świętego, znane jest także wiele polskich legend ” „Legenda o Królu Popiele”, czy „Legenda o smoku wawelskim”.
ĆWICZENIE
Teraz czas na ćwiczenie sprawdzające. Do podanych cech baśni, bajek, mitów i legend dopasuj właściwy gatunek:
Dzielą się na: antropogeniczne, kosmogoniczne, teogoniczne, eschatologiczne i genealogiczne.
Może być narracyjna i epigramatyczna.
Realizm przeplata się z fantazją.
Istotną rolę odgrywa magia i magiczne przedmioty.
Sięgający swoją historią czasów starożytnych.
Przekazywana ustnie, z pokolenia na pokolenie.
Zawiera morał, czyli pouczenia, które znajduje się zwykle na końcu tekstu.
Czas i miejsce opisywanych wydarzeń są niedookreślone.
Postacie posiadają wyraziste cechy charakteru.
Zło zostaje ukarane, a dobro tryumfuje.
Najwięcej powstało ich w czasie średniowiecza.
Bohaterowie to bogowie, herosi, istoty nadprzyrodzone, bohaterowie o boskich cechach.
Mam nadzieję, że dzisiejsza lekcja była dla Ciebie zrozumiała i dużo zapamiętałeś. Myślę, że od dzisiaj bajka nie będzie kojarzyć Ci się tylko z opowiastką dla dzieci, ale także z utworem, który może w jakimś kontekście pojawić się na maturze.
ODPOWIEDZI
Dzielą się na: antropogeniczne, kosmogoniczne, teogoniczne, eschatologiczne i genealogiczne. (MIT)
Może być narracyjna i epigramatyczna. (BAJKA)
Realizm przeplata się z fantazją. (LEGENDA)
Istotną rolę odgrywa magia i magiczne przedmioty. (BAŚŃ)
Sięgający swoją historią czasów starożytnych. (MIT)
Przekazywana ustnie, z pokolenia na pokolenie. (LEGENDA)
Zawiera morał, czyli pouczenia, które znajduje się zwykle na końcu tekstu. (BAJKA)
Czas i miejsce opisywanych wydarzeń są niedookreślone. (BAŚŃ)
Postacie posiadają wyraziste cechy charakteru. (BAJKA)
Zło zostaje ukarane, a dobro tryumfuje. (BAŚŃ)
Najwięcej powstało ich w czasie średniowiecza. (LEGENDA)
Bohaterowie to bogowie, herosi, istoty nadprzyrodzone, bohaterowie o boskich cechach. (MIT)
Loading ...
