Wiersz, czyli co poeta miał na myśli

Na kolejnych etapach swojej edukacji na pewno nie raz stawałeś przed wyzwaniem związanym z analizą i interpretacją poezji. Jestem pewna, że musiałeś także odpowiadać na pytanie: co autor miał na myśli?

Czeka Cię to także na maturze. Bowiem podczas pisania wypracowania jednym z tematów zwykle jest tworzenie interpretacji wiersza. Aby zastanawiać się, jaki głębszy przekaz może on nieść, najpierw trzeba rozłożyć go niejako na czynniki pierwsze. Zadanie to ułatwi na pewno rozpracowanie budowy wiersza, charakterystyka jego rodzajów oraz wskazanie na typy występujących w nim rymów.

BUDOWA WIERSZA

Bardzo ważnym elementem wiersza jest jego tytuł. Warto zwrócić na niego uwagę już przy pierwszym zapoznawaniu się z utworem. Może on chociażby wskazywać na temat wiersza, przez co może być pomocny przy interpretacji i zrozumieniu go.

W dalszym podziale wiersza wyróżniamy: strofy, refren oraz wersy. Strofa inaczej określana jest, jako zwrotka i stanowi wyodrębniony graficznie zbiór wersów, czyli podstawowej jednostki w wierszu, zwykle będącej jedna linijką tekstu. Może występować także regularnie powtarzający się fragment, czyli refren.

RODZAJE WIERSZY

Wbrew pozorom informacje dotyczące typów wierszy mogą okazać się przydatne. Taka wiedza pozwoli Ci właściwie opisać jego cechy.

Wyróżniamy następujące wiersze:

• zdaniowy: charakterystyczny dla średniowiecza, związany z muzyką, jedno zdanie stanowi zwykle jeden wers,
• wolny: dominuje w poezji współczesnej, jego budowa jest nieprzewidywalna, odbiega od wszelkich norm i schematów, decyduje tu autor, posiadający dużą swobodę przy tworzeniu,
• sylabiczny: wiersz regularny, charakteryzujący się stałą liczbą sylab w wersie, występuje średniówka, czyli punkt dzielący wers, widoczny jest stały akcent, najpopularniejsze formy to: ośmiozgłoskowiec, jedenastozgłoskowiec oraz trzynastozgłoskowiec,
• toniczny: jego główną cechą jest równa liczba zestrojów akcentowych w wersach, poprzez to widoczne jest tempo muzyczne danej strofy,
• sylabotoniczny: wyróżnia go stała liczba jednakowo rozłożonych akcentów oraz jednakowa ilość sylab, jest to najbardziej zrytmizowana odmiana wiersza,
• rymowany: zawiera rymy, czyli podobne końcówki, części poszczególnych wersów,
• biały: w polskiej poezji zapoczątkował go J. Kochanowski w „Odprawie posłów greckich”, wiersz taki nie posiada rymów, nie ma w nim powiązania poszczególnych wersów,
• stroficzny: tworzą go wyraźnie widoczne strof,
• stychiczny: inaczej nazywany ciągłym, stanowi go ciąg wersów, nie ma podziału na strofy.

RODZAJE RYMÓW

• końcowe: na końcu wersu,
• wewnętrzne: w środku wersu,
• początkowe: na początku wersu,
• bogate: obejmują kilka głosek,
• żeńskie: rymowane elementy są akcentowane na przedostatniej sylabie,
• męskie: rymowe elementy są akcentowane na ostatniej sylabie,
• dokładne: ostatnie sylaby rymowanych słów są identyczne,
• niedokładne: oparte na identyczności spółgłoskowej lub samogłoskowej,
• gramatyczne: tworzą je wyrazy o tym samym pochodzeniu gramatycznym,
• niegramatyczne: tworzą je wyrazy o różnym pochodzeniu gramatycznym,
• parzyste: rymowane są parami sąsiadujące ze sobą wersy, w układzie aabbcc,
• krzyżowe: rymowany jest, co drugi wers w układzie abab,
• okalające: dwa zrymowane wersy podzielone są innymi wersami, w układzie abba,
• nieregularne: rymujące się wyrazy nie tworzą charakterystycznego układu,
• częstochowski: banalny, często stosowany i powszechnie znany,
• monorym: ten sam rym występuje we wszystkich wersach wiersza.

Zapewne wiedza tego typu może wydawać Ci się teoretyczną pogadanką. I w pewnym stopniu masz rację. Jednak pamiętaj, że aby przejść do praktycznych zadań, najpierw trzeba nabyć wiedzę dotyczącą narzędzi umożliwiających ich rozwiązywanie. Kolejnym krokiem będzie rozpracowanie analizy i interpretacji wiersza, do której przejdziemy w innej lekcji.

K.M.