Przypowieść, czyli parabola

W trakcie swoich przygotowań do matury musisz przeczytać wiele lektur, opracowań, powtórzyć dużo informacji, zrozumieć znaczenie dużej ilości definicji i pojęć. Dzisiaj przyszedł czas na kolejne, mianowicie w tej lekcji zajmiemy się parabolą. Inaczej określaną także, jako przypowieść.

Parabole możesz spotkać w wielu tekstach literackich. Najbardziej znane jest chyba zastosowanie tego pojęcia w przypowieściach biblijnych np. o miłosiernym Samarytaninie czy o synu marnotrawnym. Elementy paraboliczne widoczne są także w innych utworach utrzymanych w stylistyce biblijnej oraz w wielu dwudziestowiecznych powieściach. Jej cechy odnajdujemy w utworach takich jak: „Stary człowiek i morze„ E. Hemnigway, „Proces„ F. Kafka, „Dżuma„ A. Camus,”Mały Książe”” A. de Saint- Exupery, czy „Folwark zwierzęcy” G. Orwell.

ISTOTA POJĘCIA PARABOLA

Parabola jest to gatunek literacki, który służy przede wszystkim celom dydaktycznym i moralistycznym. Służy ona przekazaniu odbiorcom pewnych prawd, chociażby filozoficznych, czy moralnych.

Na początku była ona pewnym elementem większej całości, z biegiem czasu jednak stała się oddzielnym gatunkiem literackim. Najlepszym jej przejawem jest powieść paraboliczna, która ma wiele odmian, na które wpływ ma tematyka, jaką się porusza.

Początki paraboli, jej źródło i geneza sięgają czasów starożytnych, jej rozwój można było zaobserwować w XX wieku.

Najważniejsze we właściwym zrozumieniu tego zagadnienia jest uświadomienie sobie, że przypowieść ma dwa znaczenia: jedno będące dosłownym jej zrozumieniem oraz drugie, metaforyczne, którego zrozumienie wymaga głębszego zastanowienia.

CECHY PARABOLI

• Stosowanie jej w utworze sprawia, że staje się on uniwersalny i ponadczasowy. Takie dzieło nigdy nie straci na swojej wartości, a co ważne można go za każdym razem na nowo odczytywać. Zawsze zawiera jakiś konkretny przekaz, często może być ich nawet kilka w jednym dziele.
• Podwójne znaczenie paraboli, dwupoziomowy charakter: jedno jest dosłowne, polegające na literalnym odczycie jej treści, natomiast drugie, ważniejsze to znaczenie alegoryczne, symboliczne. Podkreślenie tego metaforycznego charakteru może być wyrażone na przykład poprzez użycie motta.

• 

  Dochodzi w takim wypadku do pewnej uniwersalizacji czasu i przestrzeni. Nie jest wskazany konkretny czas tych wydarzeń. Również miejsce nie jest określone, jedynie wskazana jest ograniczoność ukazywanej przestrzeni. Sposób przekazu tych informacji umożliwia dopasowanie takich utworów do praktycznie każdych realiów.
• Bohaterowie skonstruowani są w uproszczony, schematyczny sposób. Nie są ważne ich konkretne cechy, są oni pozbawieni indywidualizmu. Zwykle nie nadaje im się imion i nazwisk, najczęściej mają pseudonimu lub oznacza się ich poprzez inicjały. Pozwala to na utożsamienie się z daną postacią każdego z nas.
• Postacie bohaterów, wydarzenia przekazują pewne uniwersalne prawdy dotyczące wielu kwestii, takich jak chociażby ludzka egzystencja, zachowania człowieka, historia, czy życie ludzkie i otaczający go świat oraz postawy przyjmowane wobec tego, co spotyka nas, na co dzień.
• Fabuła jest bardzo schematyczna i krótka. Służy obrazowemu przekazaniu pewnych moralnych prawd i umożliwia odczytanie symbolicznego, metaforycznego sensu.
• Narrator jest obiektywny, nie wyraża swoich subiektywnych opinii i ocen, nie ma tam jego komentarzy. Nie opowiada się on za żadną ze stron, to nie jest jego rola, on tylko relacjonuje wydarzenia i przedstawia losy bohaterów. Dzięki temu czytelnik zmuszony jest do samodzielnej interpretacji przedstawionych wydarzeń i sytuacji.
• To, co jest przedstawione w takim utworze jest bardzo wieloznaczne, nie jest takie jak na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać. Właściwe odczytanie sensu wymaga tutaj nieco wysiłku intelektualnego ze strony odbiorcy.

ĆWICZENIE

Aby utrwalić materiał, jaki poznałeś na dzisiejszej lekcji zachęcam Cię do wykonania ćwiczenia. Masz w nim wskazać, czy poniższe zdania dotyczące pojęcia paraboli są prawdziwe, czy fałszywe. Rozwiązanie ćwiczenia znajdziesz na końcu artykułu. Powodzenia!

1. Parabola ma jedno znaczenie.
2. Czas i miejsce są konkretnie wskazane.
3. Fabuła jest bardzo schematyczna i krótka.
4. Spotyka jest użycie motta w utworze parabolicznym.
5. Bohaterowie skonstruowani są w uproszczony, schematyczny sposób.
6. Narrator jest subiektywny i dzieli się swoimi opiniami.
7. Stosowanie paraboli w utworze sprawia, że staje się on uniwersalny i ponadczasowy.
8. Parabola często jest spotykana w biblijnych przypowieściach.
9. Utwory paraboliczne nie mają charakteru dydaktycznego.
10. Początki paraboli, jej źródło i geneza sięgają czasów starożytnych.

PODSUMOWANIE

Jak mogłeś zobaczyć w tej lekcji pojęcie paraboli jest dość specyficzne i złożone. Jednak warto poznać, chociaż najważniejsze jej cechy i założenia. Zdecydowanie ułatwi to rozumienie tekstów napisanych w tej stylistyce, będziesz wiedział, na co zwrócić uwagę przy czytaniu parabolicznych utworów.

ROZWIĄZANIE ĆWICZENIA

1. Parabola ma jedno znaczenie. (fałsz)
2. Czas i miejsce są konkretnie wskazane. (fałsz)
3. Fabuła jest bardzo schematyczna i krótka. (prawda)
4. Spotyka jest użycie motta w utworze parabolicznym. (prawda)
5. Bohaterowie skonstruowani są w uproszczony, schematyczny sposób. (prawda)
6. Narrator jest subiektywny i dzieli się swoimi opiniami. (fałsz)
7. Stosowanie paraboli w utworze sprawia, że staje się on uniwersalny i ponadczasowy. (prawda)
8. Parabola często jest spotykana w biblijnych przypowieściach. (prawda)
9. Utwory paraboliczne nie mają charakteru dydaktycznego. (fałsz)
10. Początki paraboli, jej źródło i geneza sięgają czasów starożytnych. (prawda)

K.M.