Jak analizować prozę?

Jedną z podstawowych umiejętności, jaką musisz się wykazać na maturze jest analiza tekstu literackiego. Możesz pracować nad wieloma gatunkami tekstów, zarówno nad poezją, jak i epiką, liryką, czy dramatem. Analiza wiersza i odpowiadanie na pytanie “Co autor miał na myśli?” są tak samo ważne jak dokładna interpretacja lektury. Zapewne wiele razy na lekcjach języka polskiego w swojej klasie zajmowałeś się omawianiem i opracowywaniem danej książki. W tej lekcji przypomnisz sobie te informacje i zobaczysz jak krok po kroku działać w tej kwestii.

CZYM JEST PROZA?

Przyjęte jest twierdzenie, że proza jest przeciwieństwem wiersza. Zatem będą nią takie teksty literackie, które nie posiadają cech charakterystycznych dla poezji, nie są wierszowane. Do przykładów prozy zaliczamy:

powieść,
opowiadanie,
nowela,
pamiętnik,
mit,
legenda,
bajka,
baśń.

PRACA NAD INTERPRETACJĄ I ANALIZĄ

Podczas dokonywania analizy prozy najważniejsze jest, abyś potrafił wyodrębnić z danego fragmentu poszczególne elementy, wskazać ich znaczenie, a w efekcie przestawić powiązania między nimi i odczytać przekaz, jaki niesie za sobą utwór.

NA POCZĄTKU

Pierwsze co należy zrobić to dokładne przeczytanie tematu, na który masz napisać wypracowanie. Następnie jest czas na zapoznanie się z tekstem i przeczytanie go ze zrozumieniem. Pozwoli Ci to na określenie powiązania tematu pracy z przestawionym fragmentem. Kolejny krok to postawienie tezy interpretacyjnej. Będzie ona punktem wyjścia to dalszej pracy.

WŁAŚCIWA INTERPRETACJA

Opis sytuacji komunikacyjnej. Czyli wskazanie: kto? do kogo? o czym? kiedy? w jakiej sytuacji? mówi. Na typ etapie możesz pokrótce opisać sytuację, jaka ma miejsce w utworze. Możliwe jest także wskazanie czasu i miejsca akcji, jeśli są takie informacje. Warto tutaj scharakteryzować bohaterów, którzy występują oraz relacje jakie zachodzą między nimi. Określenie sposobu narracji. W tekście takiego typu osobą, która mówi, zaznajamia czytelnika z wydarzeniami, sytuacjami i bohaterami jest narrator. Pełni on kluczową rolę. Natomiast sposób w jaki przekazuje ona nam informacje o świecie przedstawionym nazywa się narracją. Wyróżniamy następujące typy narracji:

pierwszoosobowa: to bezpośredni sposób przedstawiania zdarzeń, dystans między czytelnikiem, a autorem jest mały, narrator bierze udział w opisywanych wydarzeniach, ma ograniczoną wiedzę, jest subiektywny.
trzecioosobowa: narrator nie należy do świata przedstawionego, nie bierze udziału w zdarzeniach, jest wszechwiedzący, obiektywny, zna myśli i uczucia bohaterów.
personalna: prowadzona z punktu widzenia któregoś z bohaterów

odrabianie zadania domowego (fot. freeimages.com)

Określenie techniki narracji. Cenną informacją przy analizie tekstu jest wskazanie jaki typ narracji zastosował autor. Może on wybrać: – mowę zależną (ktoś powiedział, że…), – mowę niezależną (dosłowne przytoczenie cudzych słów w formie cytatu), – mowę pozornie zależną, – dialog wewnętrzny. Analiza tekstu zgodnie z podanym tematem. Jest to czas na rozwinięcie Twojej analizy i przeprowadzenie interpretacji. Całość tych działań będzie ukierunkowana na potwierdzenie tezy, którą przedstawisz na początku swojej pracy. Twoim zadaniem będzie ukazanie odpowiednich argumentów. Gramatyka zastosowana w tekście. Trzeba zwrócić uwagę, jak autor pod względem estetycznym formułuje wypowiedź. Jakie stosuje on środki stylistyczne, gramatyczne, kompozycyjne oraz jakie mają one wpływ na przekaz i zrozumienie treści. Zastosowane słownictwo.

Rodzaj używanego słownictwa ma związek z zastosowanym stylem wypowiedzi, czy też środowiskiem w jakim toczy się akcja lub grupą społeczną, w której żyją bohaterowie. Autor może stosować słownictwo: potoczne, specjalistyczne, opisowe, współczesne, archaiczne. Jest możliwość także stosowania stylizacji językowej, aby ubogacić dany utwór. Intencje autora. Celem każdej interpretacji i analizy jest zrozumienie i wyjaśnienie tekstu. Dokonuje się tego na podstawie własnych obserwacji i wniosków oraz próbując odgadnąć, jakie intencje miał autor piszący dany utwór.

ZASADY WŁAŚCIWEJ INTERPRETACJI

Bądź uważny i dokładny przy lekturze tekstu.
Możesz przeczytać fragment, na którym pracujesz nawet kilka razy.
W czasie czytania podkreślaj najważniejsze elementy.
Powołuj się na cytaty z tekstu, w ten sposób argumentuj i wzmacniaj swoje zdanie.
Pamiętaj, że Twoja praca nie może składać się wyłącznie z cytatów. One mają pełnić jedynie funkcję podrzędną, pomocniczą, mają ułatwić wyjaśnienie tego co chcesz przekazać.
Stosuj właściwą kompozycję tekstu. Nie zapominaj o podziale przynajmniej na trzy części (wstęp, rozwinięcie, zakończenie).
Mając temat Twojej pracy podziel go na kilka części, następnie dokładnie opisz każdą z nich, aby o niczym nie zapomnieć.
Stosuj fachową terminologię, pisz językiem pisanym, nie myl go z językiem mówionym, potocznym.

Mam nadzieję, że informacje z dzisiejszej lekcji okazały się dla Ciebie przydatne. Życzę Ci powodzenia w dalszej nauce do matury!