Motyw matki w literaturze

Motyw matki bywał wykorzystywany wiele razy na przestrzeni wieków. Widać go od samych początków literatury, dostrzegalny jest także w utworach współczesnych.

Zastosowanie tego motywu może przybierać różnorakie formy. Jednak praktycznie zawsze kładziony jest nacisk na rolę, jaką matka odgrywa w życiu każdego człowieka, jak i w funkcjonowaniu całej rodziny. Tak samo jak w codziennym życiu możemy zaobserwować różne postawy matek, jedne są kochające, wyrozumiałe, cierpliwe, inne wymagające czy bardziej opieszałe w okazywaniu uczuć. Jednak zawsze łączy je, mimo, że różnie okazywana, miłość do swoich dzieci. Tak samo w utworach literackich możemy spotkać różne typy matek. Dzięki tej lekcji poznasz je i dowiesz się, jaka była funkcja takiego ich ukazania.

Biblia

• Pierwszą kobietą na ziemi, a zarazem pierwszą matką, która miała dwóch synów, Kaina i Abla był Ewa, stworzona z żebra mężczyzny – Adama. Jednocześnie jest ona symbolem tej, z której pochodzi całe życie na ziemi.
• W Świętej Księdze przedstawiona jest także postać Bożej Matki, która jednocześnie jest matka dla wszystkich chrześcijan. Maryja urodziła Jezusa w małej betlejemskiej szopce, w ciężkich warunkach, mimo to nie poddawała się. Bardzo kochała ona swego syna i dobrze go wychowała. Miała świadomość tego, że ma on do spełnienia wielką misję, że jest wybrany, jednak i tak cierpiała razem z nim w czasie jego męki i krzyżowej śmierci.

„Bogurodzica”

W utworze tym matka ukazana jest, jako pośredniczka pomiędzy ludźmi, a Bogiem. Jej matczyność jest dwoista. Z jednej strony jest ona matką wszystkich ludzi i chce im pomóc i wyprosić dla nich łaski. A może to zrobić właśnie, dlatego, że jest matką Boga.

„Lament świętokrzyski”

Tutaj matka ukazana jest, jako cierpiąca kobieta. Stoi pod krzyżem, na którym wisi jej syn. Ubolewa z powodu jego śmierci i na różne sposoby pokazuje swój smutek i żałość po stracie jedynego dziecka. Matka Boska jest tutaj symbolem każdej kobiety, która cierpi wskutek śmierci ukochanego dziecka.

Mit o Demeter i Korze

Jej postawa to symbol matki kochającej, ale jednocześnie cierpiącej po utracie córki. Jej zachowanie tłumaczyło ludziom pojawianie się pór roku. Bowiem kiedy córka wracała do niej, była ona szczęśliwa, także wszystko wokół niej odczuwało radość i ożywało na nowo. Jednak, kiedy córka nie była z nią, Demeter pogrążała się w smutku i rozpaczy, które ogarniały także całą ziemię.

Sofokles „Król Edyp”

W tym utworze matką jest Jokasta. To postać niejednoznaczna, wręcz tragiczna, bardzo skomplikowana. Jej postawa to z jednej strony bezwzględność i okrucieństwo, a z drugiej strony miłość do syna. Jej losy zdeterminowane są przez wiszącą nad jej rodziną klątwę.

A. Mickiewicz „Dziady”

W tym utworze przedstawiona jest postać Pani Rollisonowej. Kobieta ta wyczuwała cierpienie swojego syna, ponieważ bardzo go kochała. Była gotowa wiele dla niego zrobić, aby go uratować. Dlatego też wytrwale błagała o łaskę dla swojego jedynego syna.

B. Prus „Lalka”

W tej powieści matką jest baronowa Krzeszowska. Bohaterka ta mimo upływu lat, cierpi po stracie swej córeczki. Nie potrafi poradzić sobie ze swoimi uczuciami i tęsknotą. Jedyne, co się nie zmieniło, mimo tej tragedii to miłość, jaką darzyła i nadal darzy swoje zmarłe dziecko. Świadczyć o tym może fakt, że baronowa nie zmieniła nic w jej pokoju, a lalka dziewczynki jest dla kobiety ważnym symbolem, który traktuje jak relikwie.

S. Żeromski „Przedwiośnie”

Matką Cezarego Baryki jest Pani Jadwiga. Była ona w stanie wiele poświęcić dla swojego syna, bardzo go kochała, zawsze starała się, aby nic mu nie brakowało. Jednak jej czyny nie były doceniane. Syn był wobec niej nieposłuszny i nie okazywał jej szacunku.  Dopiero po jej śmierci Cezary docenił ile dla niego znaczyła i tęsknił za nią.

M. Kuncewiczowa „Cudzoziemka”

Matką w tym utworze jest jego główna bohaterka – Róża Żabczyńska. Jednak wizerunek matki z nią związany nie jest pozytywne. Bowiem nie okazywała ona swoim dzieciom żadnych uczuć, była despotyczna, wymagająca, wyobcowana, nie uczestniczyła aktywnie w ich życiu. Nie dawała nic od siebie, ale wymagała ciągłej opieki i zainteresowania ze strony dzieci. Jej uczucia są bardzo zmienne, początkowo nieco lepiej traktuje syna, a córką gardzi, dopiero, gdy poznaje jej talent staje się w stosunku niej nadopiekuńcza.

Z. Nałkowska „Granica”

W tym utworze występuje kilka bohaterek, które są matkami. Jednak ich postawy są odmienne. Cecylia Kolichowska jest na przykład matką, dla której dziecko jest całym światem, jednak ostatecznie na długie lata wysyła go do sanatorium i nie przejmuje się jego losem. Kolejna matką jest Żancia Ziembiewiczowa, która idealizuje swego syna, jej miłość jest bezwzględna, zawsze potrafi znaleźć wytłumaczenie dla działań swego dziecka, także tych nieetycznych i niewłaściwych. Matką jest także Jasia Gołąbska, która jest bardzo troskliwa i mimo biedy i utraty dzieci, zawsze starała się, aby dzieci czuły jej miłość. Elżbieta Ziembiewiczowa jest matką o dwoistej naturze, początkowo dziecko jest dla niej wielkim szczęściem i spełnieniem marzeń, jednak po śmierci męża zostawia dziecko i wyjeżdża. Jeszcze jedną matką jest Karolina Bogutowa, która samotnie wychowuje dziecko, jednak z pokorą przyjmuje swój los.

S. Mrożek „Tango”

Postać matki jest tutaj dość nietypowa, Eleonora, matka Artura jest specyficzną bohaterką. Nie zna swojego syna, nie pamięta nawet daty jego narodzin. Może być to nawiązanie do współczesnych matek, które często za bardzo poświęcają się pracy, zapominając przy tym o swych dzieciach.

G. Zapolska „Moralność Pani Dulskiej”

Tutaj matka to postać fałszywa i obłudna. Aniela Dulska nie zwraca uwagi na swoją rodzinę, swoje dzieci i samą siebie, ale za to skora jest do krytyki innych osób. To kobieta bezduszna i egoistyczna, posiada cechy, które nie są charakterystyczne dla typowej matki. Swoim postępowaniem stwarza pozory i kreuje obraz swojej rodziny, który nie ma żadnego związku z rzeczywistym jej funkcjonowaniem.

W. Gombrowicz „Ferdydurke”

Tutaj przedstawiona jest postać matki współczesnej, żyjącej w nowoczesnej rodzinie. Pani Młodziakowa jest bardzo tolerancyjna, otwarta, liberalnie wychowuje swoją córkę, pozwala jej praktycznie na wszystko. Wręcz namawia córkę do postępowania zgodnie z obyczajową swobodą, tylko po to, aby dbać o swoją opinię nowoczesnej kobiety.

K. I. Gałczyński „Spotkanie z matką”

W tym wierszu autor ukazuje swoisty portret matki. Podkreśla on, jak wielką rolę odgrywa matka w życiu każdego człowieka. To ona, bowiem nas wychowuje, pokazuje jak należy postępować, a czego robić nie można. Matka ma wielki wpływ na swoje dzieci. Matka jest tutaj określona, jako niezbędna osoba dla dziecka, jest wyidealizowana, nic, ani nikt nie może jej zastąpić. Jest, bowiem jedyna w swoim rodzaju i niezastąpiona.

K. K. Baczyński „Elegia o … [chłopcu polskim]”

Matka w tym wierszu stanowi pewien symbol charakterystyczny dla czasów wojny. Symbolizuje ona wszystkie matki, które cierpią z tego powodu, że wojna zabrała im ich ukochane dzieci. Matka cierpi, bowiem chciałaby uchronić swoje dziecko przed śmiercią, jednak wszechobecna walka jest bezwzględna. Wiersz te to swoisty monolog matki, w którym wyraża ona swój żal, rozpacz, smutek, bezsilność i miłość do dziecka.

Jako podsumowanie tej lekcji, zapraszam Cię do zapoznania się z poniższym filmikiem:

K.M.