Epoką literacką, która występuje po renesansie jest barok. Wiedza o utworach i twórcach z tego okresu pozwoli Ci na swobodne poruszanie się w gąszczu dzieł i charakterystycznych twórców oraz ułatwi Ci ich poprawne przyporządkowanie. Na egzaminie maturalnym ważna jest wiedza o artystach i dziełach, które przekazują konkretne wartości.
Literatura barokowa
Utworami, które powstały w trakcie trwania epoki baroku są:
- Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska
- Świętoszek Moliera
- Don Kichot Miguela de Cervantesa
- Sonety Mikołaja Sępa Szarzyńskiego
Kto tworzył w baroku?
Jan Chryzostom Pasek żył na przełomie XVII i XVIII wieku. Był pamiętnikarzem, marszałkiem sejmu rawskiego i komornikiem ziemi krakowskiej. Jego Pamiętniki wyróżniały się szczegółowością, brakiem patosu i opisami zwykłej codzienności. Zainspirowały one nawet w późniejszym czasie Henryka Sienkiewicza. Reprezentuje w literaturze nurt sarmaty.
Molier żył w XVII wieku i naprawdę nazywał się Jean Baptiste Poquelin. Pochodził z Francji, był pisarzem. poetą i aktorem, ale przeszedł do historii jako komediopisarz. Twórca w swoich zabawnych i różnorodnych utworach łączył elementy farsy ludowej z francuskimi obyczajami. Obnażał słabości obywateli Francji, krytykując chciwość i zawiść.
Miguel de Cervantes żył na przełomie XVI i XVII wieku. Pierwsze utwory satyryczne zaczął pisać, kiedy dostał się do niewoli, ponieważ został oskarżony o defraudację. Wgrał konkurs poetycki w Saragossie, jednak nie cieszył się sławą za życia. Ponadczasową popularność po śmierci zapewniły mu dopiero przygody błędnego rycerza Don Kichota.
Mikołaj Sęp Szarzyński żył w XVI wieku. Poruszał w swoich utworach niepewność i niestabilność ludzkiego życia. Był jednym z pierwszych autorów sonetów w Polsce. Jego wiersze zostały wydane przez brata, dopiero po śmierci Sępa Szarzyńskiego. Cechował go bogaty styl oraz stosowanie przerzutni, a pisał zarówno w języku polskim, jak i łacińskim.
Co to jest sonet?
To wiersz składający się z czternastu wersów mieszczących się w czterech strofach. Zwrotki czterowersowe są opisami, a trzywersowe mają charakter refleksyjny. Pierwsza strofa wprowadza i prezentuje temat utworu, druga opowiada o sytuacji pomiotu lirycznego, a kolejne wnoszą przemyślenia.
Barokowe gatunki literackie
Gatunkami, które wywodzą się z baroku są:
- pamiętnikarstwo
- erotyki
- poematy
Pamiętniki są prozatorską relacją wydarzeń, której autor był uczestnikiem lub świadkiem. To relacja, która powstaje z upływem czasu, a zdarzenia w niej opisane cechują się pierwszoosobową narracją i zachowaną chronologią.
Erotyki są utworami lirycznymi, których tematyką jest miłość. Podmiotem lirycznym jest osoba szczęśliwe bądź nieszczęśliwie zakochana, która zwraca się do ukochanej lub ukochanego. Najczęściej podmiot idealizuje swoją miłość, co utrudnia obiektywne spojrzenie na sytuację. W erotykach występują liczne epitety oraz metafory czy personifikacja.
Poematy wyróżniają się fabułą charakterystyczną dla epiki, ale jednocześnie posiadają rymy. Mogą poruszać tematykę poważną, jak i komiczny. W zależności od ich rodzaju mogą skupiać się na refleksjach, moralizowaniu czy ironii.
Liryka w barok
Z liryki, która powstała w tej epoce, możemy wyróżnić:
- poezję metafizyczną
- poezję dworską
- poezję ziemiańską
- poezję mieszczańsko-plebejską
Dramat w baroku
Z dramatu, który powstał w tej epoce, możemy wyróżnić:
- sztuki misteryjne
- komedię rybałtowską, tworzoną przez anonimowych rybałtów
- repertuar francuski i włoski
Epika w baroku
Z epiki, która powstały w tej epoce, możemy wyróżnić:
- pamiętnikarstwo
- epistolografię, czyli sztukę pisania listów
- kazania (Kazana na Niedzielę i Święta Fabiana Birkowskiego)
Barokowe wzorce postaw
Sarmata to pewny siebie szlachcic, reprezentujący społeczeństwo polskie. Staje murem za wolnością, tradycją, ale też jest skory do sprzeczek i awantur. Odważny, honorowy i waleczny. Sarmata jest obrońcą wiary katolickiej, ale pozostaje zamknięty na wszystko, co obce i nieznane. Przepada za dobrą zabawą i biesiadami.
Na przykład: Jacek Soplica z Pana Tadeusza.
Dworzanin przebywa na królewskim dworze, dzięki czemu zna etykietę, bierze udział w ucztach i jest na bieżąco z tamtejszą modą. Uwielbia piękne stroje i suto zastawione stoły, dlatego dba o swoją posadę. Jest wykształcony i lubi flirtować z kobietami.
Na przykład: Ignacy Krasicki, który sam był dworzaninem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Mistyk to człowiek rozdarty pomiędzy przyjemnościami świata doczesnego, które wielbi ciało, a zbawieniem, będącym balsamem dla duszy.
Na przykład: podmiot liryczny w Rytmy albo wiersze polskie Mikołaja Sępa Szarzyńskiego.
Patriota to niezłomny wojownik, dzielnie znoszący wojenne trudności. Dzielny wódz, który dba o swoich, którzy walczą na równi z nim. Przedkłada dobro ojczyzny ponad własne.
Na przykład: wódz, który zwraca się do swoich żołnierzy zagrzewając ich do walki z Transakcji wojny chocimskiej Wacława Potockiego.
Podsumowanie
Kolejna porcja wiedzy epokowej, którą powinieneś znać do egzaminu maturalnego z języka polskiego za nami. Pamiętaj o wzorcach osobowych i powtórz tematykę charakterystycznych dzieł literackich, abyś umiał nie tylko przyporządkować je do konkretnego okresu, ale także znał ich treść.
J.K.
Loading ...
