Epoką występującą po romantyzmie jest pozytywizm. Tak jak w poprzednich artykułach, tak i w tym przedstawiamy charakterystyczne elementy literackie tej epoki.
Literatura pozytywistyczna
Utworami, które powstały w trakcie trwania epoki pozytywizmu są:
- Potop Henryka Sienkiewicza
- Lalka Bolesława Prusa
- Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej
- Mendel Gdański Marii Konopnickiej
Kto tworzył w pozytywizmie?
Henryk Sienkiewicz żył na przełomie XIX i XX wieku. Został pierwszym polskim laureatem literackiej Nagrody Nobla. Otrzymał nagrodę za całokształt twórczości, był jednym z najbardziej zasłużonych polskich pisarzy.
Bolesław Prus żył na przełomie XIX i XX wieku, a tak naprawdę nazywał się Aleksander Głowacki. Był kronikarzem, myślicielem i popularyzatorem wiedzy. Zwolennik pracy u podstaw i wprowadzania postępu wśród najbiedniejszych. W swoich dziełach przedstawiał krzywdę społeczną i bezsens życia ziemiaństwa.
Eliza Orzeszkowa żyła na przełomie XIX i XX wieku. Jej powieści w pełni oddają życie społeczne epoki, panujące ówcześnie idee i przekonania, a także wszelkie klęski i rozterki. Była dwukrotnie nominowana do nagrody Nobla, ale nigdy jej nie otrzymała. Specyficzną cechą powieści autorki był realizm.
Maria Konopnicka żyła na przełomie XIX i XX wieku. Jej utwory wzbudzały wśród czytelników spore kontrowersje, a niekiedy były nawet ostro krytykowane. Nie bała się poruszać żadnej tematyki, a ciekawa analiza psychologiczna, liczne formy narracji i nowatorstwo stawiało ją wysoko ponad innymi. Była także społeczną działaczką, a debiutowała pod pseudonimem Marko.
Pozytywistyczne gatunki literackie
Gatunkami, które wywodzą się z pozytywizmu są:
- powieść tendencyjna
- powieść realistyczna
- powieść historyczna
- opowiadanie
Powieść tendencyjna
Skupia się na propagowaniu pozytywistycznych haseł, które znajdziesz w dalszej części artykułu. Charakteryzuje się prostymi postaciami, które nie posiadają przeprowadzonej analizy psychologicznej, a posiadają jedynie typowe cechy dla określonego wzorca.
Powieść realistyczna
Przedstawia lepiej nakreślonych bohaterów na tle wykreowanej społeczności. Przedstawia panujące w tamtym okresie realia, szczegółowo opisując czas i miejsce akcji.
Powieść historyczna
Przedstawia przeszłość, której obraz oparty jest jednak na osobistych doświadczeniach i przeżyciach autora. Często analizuje społeczeństwo i zmiany, jakie w nim zaszły.
Opowiadanie
Podobne jest do noweli, jednak nie posiada ściśle określonych reguł kompozycyjnych. W opowiadaniu mogą występować dygresje i refleksje, a autor przedstawia czytelnikowi swój punkt widzenia, jednocześnie opowiadając historię.
Liryka w pozytywizmie
Z liryki, która powstała w tej epoce, możemy wyróżnić:
- liryki ludowe
- liryki miłosne
- obrazki
Obrazki
To krótkie utwory, pisane prozą lub wierszem, odznaczające się prostotą, ale zakończone wyraźną puentą. Zazwyczaj ukazywały krótką scenę lub analizowały psychikę postaci. Odznaczały się bardzo prostym językiem, co bardzo ułatwiało odbiorcom ich zrozumienie. Obrazki koncentrowały się głównie na cierpieniu, przez co trafiały do czytelnika. Bohaterami obrazków byli prości ludzie, a język przystosowany został do wiejskiej społeczności.
Epika w pozytywizmie
Z epiki, która powstały w tej epoce, możemy wyróżnić:
- powieść psychologiczną
- powieść polifoniczną
Powieść psychologiczna
To nowoczesny gatunek, który skupia się przede wszystkim na emocjach bohatera. Nie mniej ważne są jednak wybory, decyzje i działania postaci. Taka powieść opisuje życie wewnętrzne bohatera, jego przemyślenia i niepokoje. Ważne są rozbudowane dialogi i monologi, które odsłaniają uczucia postaci. Narrator jest subiektywny w formie bohatera bądź obiektywny jako bierny obserwator.
Powieść polifoniczna
Samo słowo polifonia wywodzi się z muzyki i oznacza wielogłosowość. Natomiast w literaturze to równouprawnienie każdej z postaci, której autor oddaje głos. Dzięki temu przedstawiane są stany psychiczne, poglądy i idee. Autor nie nadaje określonej wartości słowom, które wypowiadają bohaterowie. Pozostawia tę kwestię czytelnikowi, który sam musi wyciągnąć wnioski i przechylić szalę na stronę któregoś z bohaterów.
Dramat w pozytywizmie
Z dramatu, który powstał w tej epoce, możemy wyróżnić:
- dramat pozytywistyczny
Dramat pozytywistyczny
Skupiał się na tematyce historycznej i mieszczańskiej. Akcja dramatu rozgrywała się w tamtych realiach, a osoby dramatu były zwykłymi ludźmi. Przedstawiano sylwetki kupców i prostych szlachciców, a dramat nie był jedynie źródłem zabawy, ale jak cała literatura z tamtego okresu, propagował określone hasła.
Cztery hasła pozytywistów
Przedstawiciele epoki kierowali się kilkoma poglądami:
- pracą u podstaw, czyli szerzeniem oświaty wśród ludzi
- pracą organiczną przestawiającą społeczeństwo jako jeden wspólny organizm
- emancypacją kobiet, czyli zwiększeniem praw społecznych i politycznych kobiet, ułatwienie dostępu do pracy i edukacji
- asymilacją Żydów polegającą na włączeniu żydowskiej ludności do społeczeństwa polskiego
Pozytywistyczny wzorzec postawy
Bohater tendencyjny był pełnym energii nauczycielem, który edukuje społeczeństwo. Nie pochwala lenistwa, opieszałości i arystokratycznej obojętności. To pozytywistyczny ideał, który jednak z rzeczywistością ma niewiele wspólnego. Ludzie tej epoki zatopili się w pracy i edukacji.
Podsumowanie
Koniecznie pamiętaj o czterech hasłach pozytywizmu, ponieważ to na nich opiera się cała literatura tej epoki. Powtórz jeszcze treść najważniejszych utworów z tego okresu, a z łatwością zdasz egzamin maturalny.
J.K.
Loading ...
