Portal Studiowac.pl i Marlena Ledzianowska, właściciel YUPPIE – firmy specjalizującej się w kursach maturalnych z języka polskiego, zapraszają do kolejnej części darmowego kursu do matury z języka polskiego.
Zanim przejdziemy do omówienia rodzajów podmiotów lirycznych sprawdź, co zapamiętałeś z poprzedniej lekcji. Odpowiedz na pytania, by uświadomić sobie poziom swojej wiedzy! Bądź uczciwy wobec samego siebie!
TEST SPRAWDZAJĄCY DO LEKCJI 8:
- Czym charakteryzuje się liryka zwrotu do adresata?
- Przedstaw trzy możliwości relacji „lirycznego ja” i „lirycznego ty”.
- Przedstaw podział liryki ze względu na temat.
Rodzaje podmiotów lirycznych – wstęp
To nie koniec informacji o liryce. Istnieje jeszcze jeden podział (bardziej przydatny już na maturze rozszerzonej) ? mianowicie według stosunku podmiotu lirycznego do autora. Zdaniem autorów ?Poetyki stosowanej?, o których już wspominałam, fikcja literacka dotyczy również liryki, a tym samym konstrukcji podmiotu lirycznego, którego jesteście skłonni często z autorem utożsamiać. ?Pomimo, iż romantyzm przyzwyczaił nas do na pół autobiograficznego charakteru liryki, musimy zdać sobie sprawę, że podmiot mówiący w wierszu jest przede wszystkim zobiektywizowany i wyznaczony przez samą wypowiedź, istnieje w niej i przez nią.? Nie dla wszystkich jest to oczywiste. Jeśli mamy do czynienia z liryką bezpośrednią, a więc podmiot liryczny, wypowiadając się w pierwszej osobie liczby pojedynczej ujawnia swoje uczucia bezpośrednio – to jesteśmy skłonni utożsamiać podmiot liryczny z autorem. Przyjrzyjmy się utworowi Tadeusza Różewicza pt. ?Ocalony?
Przykład 1: Tadeusz Różewicz ?Ocalony?
Mam dwadzieścia cztery lata
ocalałem
prowadzony na rzeź.
To są nazwy puste i jednoznaczne:
człowiek i zwierzę
miłość i nienawiść
wróg i przyjaciel
ciemność i światło.
Człowieka tak się zabija jak zwierzę
Widziałem:
furgony porąbanych ludzi
którzy nie zostaną zbawieni.
Pojęcia są tylko wyrazami:
cnota i występek
prawda i kłamstwo
piękno i brzydota
męstwo i tchórzostwo.
Jednako waży cnota i występek
widziałem:
człowieka który był jeden
występny i cnotliwy.
Szukam nauczyciela i mistrza
niech przywróci mi wzrok słuch i mowę
niech jeszcze raz nazwie rzeczy i pojęcia
niech oddzieli światło od ciemności.
Mam dwadzieścia cztery lata
ocalałem
prowadzony na rzeź.
Niepokój, 1947.
Analiza utworu Tadeusza Różewicza pt. ?Ocalony?
Jeśli weźmiemy pod uwagę datę urodzin autora, jego doświadczenie życiowe oraz rok wydania wiersza (bo pojawia się tu nie od parady) ? to jesteśmy skłonni stwierdzić, że podmiot liryczny jest Tadeuszem Różewiczem. To wrażenie potęguje też pierwsza osoba liczby pojedynczej, w której wypowiada się ?liryczne ja?. Rzeczywiście, mamy tu do czynienia z sytuacją maksymalnej ?bliskości? podmiotu lirycznego i autora. Jednak nawet w tym wypadku nie można utożsamić konkretnej sytuacji personalnej z fikcyjnym, zobiektywizowanym podmiotem lirycznym oraz sytuacją, w jakiej się wypowiada. Można jedynie stwierdzić, że podmiot liryczny stanowi ekwiwalent osoby autora. Ukazane tutaj doświadczenie wyrasta z przeżyć poety, podmiot jest pozbawiony cech różniących go od Tadeusza Różewicza. Taki typ podmiotu nazywa się podmiotem autorskim.
Przykład 2: Maria Konopnicka ?A czemuż wy, chłodne rosy??
Przeciwieństwem tej sytuacji jest taka konstrukcja, gdy podmiot liryczny to osoba wyraźnie różna od autora. Przykładem może być wiersz Marii Konopnickiej pt.: ?A czemuż wy, chłodne rosy??
A czemuż wy, chłodne rosy,
Padacie,
Gdym ja nagi, gdym ja bosy,
Głód w chacie?…
Czy nie dosyć, że człek płacze
Na ziemi?
Co ta nocka sypie łzami
Srebrnemi ?Oj, żebym ja poszedł ino
Przez pole
I policzył łzy, co płynie
Na rolę?Strach by było z tego siew
Żąć żniwo,
Boby snopy były krwawe
Na dziwo!Przyjdzie słonko na niebiosy
Wschodzące
I wypije bujne rosy
Na łące?
Ale żeby wyschło naszych
Łez morze,
Chyba cały świat zapalisz
Mój Boże!
Analiza utworu Marii Konopnickiej ?A czemuż wy, chłodne rosy??
Maria Konopnicka nie była mężczyzną. To oczywiste! Nie była też chłopem, który mówi gwarą i żyje w nędzy. Zatem, podmiot liryczny to osoba wyraźnie różna od autora. Jest to postać wyposażona w cechy nie pozwalające na zestawienie jej z poetką. Taki typ liryki, który był częstym zjawiskiem w poezji młodopolskiej, nazywa się liryką roli.
Przykład 3: Maria Pawlikowska?Jasnorzewska ?Umarła lalka?
Przedstawię jeszcze trzeci typ podmiotu lirycznego. Jest to konstrukcja literacka stanowiąca rodzaj maski, za którą ukrywa się autor utworu. Stwarza on fikcyjną postać, która pozornie różni się od niego, ale wypowiada właśnie poglądy autora. Przykładem może być utwór Marii Pawlikowskiej?Jasnorzewskiej pt. ?Umarła lalka?.
Leżę dumna, jak infantka zmarła..
Teraz wreszcie po zabawie odpocznę.
Czyjaś ręka włos mi z głowy zdarła.
Na ziemi przy mnie leżą moje gałki oczne.Już mnie nie całują, ni trzęsą,
Nie targają za jedwabne pukle.
Patrzę pustką oczodołów, uwieńczonych rzęsą,
Jak przystało, porzuconej kukle.Wprost przed siebie, w godziny bezradnością zalane,
I pytam się: co to znaczy?
Czyż cierpiałam za wiele, jak na porcelanę,
I żyć zaczynam z rozpaczy?
Analiza utworu Marii Pawlikowskiej?Jasnorzewskiej ?Umarła lalka?
Co wiadomo o podmiocie lirycznym tego wiersza?
- że leży, odpoczywając po zabawie,
- że ktoś zdarł jej włosy z głowy,
- że czuje się opuszczona i samotna,
- że jej gałki oczne leżą na podłodze,
- że jest porzuconą kukłą,
- że jest z porcelany,
- że dużo cierpiała.
Jak widać – informacje są sprzeczne. Jeśli jest lalką, to dlaczego czuje? Odpowiedź jest prosta: umarła lalka nie jest poetką, ale jej metaforycznym odpowiednikiem, czyli maską. Taką lirykę nazywamy liryką maski.
Podsumowanie lekcji
Jeśli temat maturalny dotyczy liryki, więc drugi punkt klucza (niezależnie od rodzaju matury) to ?informacje wstępne o utworze?, trzeba określić rodzaj liryki (pośrednia, bezpośrednia, zwrotu do adresata) oraz(religijna, refleksyjno-filozoficzna, miłosna, patriotyczna, autotematyczna). Można dodać informacje dotyczące relacji pomiędzy autorem i podmiotem. Pamiętaj o punktach za walory! Mogą się przydać.
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
Autorem kursu jest Marlena Ledzianowska właściciel YUPPIE – firmy specjalizującej się w kursach maturalnych z języka polskiego. Marlena Ledzianowska jest absolwentką filologii polskiej na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Podyplomowych Studiów Public Relations w WSB w Toruniu. Pracowała w różnych typach szkół przez 12 lat. Uczyła języka polskiego, kultury języka polskiego oraz retoryki dziennikarskiej. Od ponad dziesięciu lat przygotowuje do matury z języka polskiego z ogromnym powodzeniem. Jej uczniowie osiągają zwykle wyniki powyżej 80% punktów zarówno w przypadku matury rozszerzonej, jak i podstawowej. Najlepsi zdają maturę pisemną na ponad 90%, a ustną na 100%. Przeczytaj więcej…
– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –
Loading ...
