Lekcja 14: wybrane gatunki liryczne

Portal Studiowac.pl i Marlena Ledzianowska, właściciel YUPPIE – firmy specjalizującej się w kursach maturalnych z języka polskiego, zapraszają do kolejnej części darmowego kursu do matury z języka polskiego.

 

 

 

 

Zanim przejdziemy do omówienia rodzajów podmiotów lirycznych sprawdź, co zapamiętałeś z poprzedniej lekcji. Odpowiedz na pytania, by uświadomić sobie poziom swojej wiedzy! Bądź uczciwy wobec samego siebie!

 

TEST SPRAWDZAJĄCY DO LEKCJI 13:

Zanim przejdziemy do lekcji, sprawdź przyswojenie wiedzy z poprzedniej. Określ budowę podanego niżej wiersza oraz jej znaczenie dla zrozumienia jego treści.
M. Białoszewski „Wywód jestemu„

jestem sobie
jestem głupi
co mam robić
a co mam robić
jak mam wiedzieć
a co ja wiem

co ja jestem
wiem że jestem
taki jak jestem
ale to może tylko dlatego że wiem
że każdy dla siebie jest najważniejszy
bo jak się na siebie nie godzi
to taki sie jest jaki jest

 

 

Wstęp do gatunków lirycznych

A teraz porozmawiamy o wybranych gatunkach lirycznych! Na początek-trzy gatunki liryczne: sonet, fraszka, tren. Nic trudnego. Pamiętaj, że przy tworzeniu klucza potrzebna jest umiejętność określenia gatunku.

 

Sonet

Zacznę od, najbardziej Ci znanego, sonetu. Oto utwór A. Morsztyna, poety barokowego pt. „Do trupa”. Najpierw spójrz na jego budowę. Ma cztery zwrotki, z których dwie pierwsze mają po cztery wersy, a dwie następne-po trzy. Treść można podzielić tak samo – pierwsza część – to opis, druga – to refleksja.

 

Leżysz zabity i jam też zabity,
Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości,
Ty krwie. ja w sobie nie mam rumianości.
Ty jawne świece, ja mam płomień skryty.

Tyś na twarz suknem żałobnym nakryty,
Jam zawarł zmysły w okropnej ciemności,
Ty masz związane ręce. ja wolności
Zbywszy mam rozum łańcuchem powity.

Ty jednak milczysz, a mój język kwili,
Ty nic nie czujesz, ja cierpię ból srodze,
Tyś jak lód. a jam w piekielnej śreżodze.

Ty się rozsypiesz prochem w małej chwili,
Ja się nie mogę, stawszy się żywiołem
Wiecznym mych ogniów, rozsypać popiołem.

 

Sonety mają więc bardzo ściśle określoną budowę. Możesz przypomnieć sobie omawiane na lekcji w szkole „Sonety krymskie” A. Mickiewicza.

 

Fraszka

Innym znanym Ci gatunkiem lirycznym jest fraszka – krótki utwór wierszowany o różnorodnej tematyce (najczęściej żartobliwej) zakończony puentą (zaskakujące zakończenie).

Za twórcę fraszki uważa się Jana Kochanowskiego, choć jego poprzednik, Mikołaj Rej tworzył utwory o podobnej formie, zwane figlikami. Przykładem fraszki o tematyce żartobliwej jest utwór Jana Kochanowskiego pt. „Raki”. Żart ukryty jest w formie i treści wiersza. Czytany od tyłu przekazuje treść przeciwną od tej, która jawi w pierwszej kolejności.

Folgujmy paniom nie sobie, ma rada;
Miłujmy wiernie nie jest w nich przysada.
Godności trzeba nie za nic tu cnota,
Miłości pragną nie pragną tu złota.
Miłują z serca nie patrzają zdrady,
Pilnują prawdy nie kłamają rady.
Wiarę uprzejmą nie dar sobie ważą,
W miarę nie nazbyt ciągnąć rzemień każą.
Wiecznie wam służę nie służę na chwilę,
Bezpiecznie wierzcie nierad ja omylę.

 

Tren

Skoro zajmujemy się twórczością „Ojca literatury polskiej”, czyli Jana Kochanowskiego, przedstawię Ci tren. Jest to utwór liryczny poświęcony osobie zmarłej, zwykle utrzymany w podniosłym stylu. Wyraża smutek po jej odejściu i przedstawia jej cnoty, zwykle w sposób przesadny i wyidealizowany.

 

TREN VIII
Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,
Moja droga Urszulo, tem zniknieniem swoim.
Pełno nas, a jakoby nikogo nie było;
Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.
Tyś za wszystkich mówiła, za wszystkich śpiewała,
Wszystkieś w domu kąciki zawżdy pobiegała.
Nie dopuściłaś nigdy matce się frasować,
Ani ojcu myśleniem zbytniem głowy psować:
To tego, to owego wdzięcznie obłapiając,
I onym swym uciesznym śmiechem zabawiając.
Teraz wszystko umilkło: szczere pustki w domu,
Nie masz zabawki, nie masz rozśmiać się nikomu.
Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje:
A serce swej pociechy darmo upatruje.

 

 

 

 

 

 

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –

Autorem kursu jest Marlena Ledzianowska właściciel YUPPIE – firmy specjalizującej się w kursach maturalnych z języka polskiego. Marlena Ledzianowska jest absolwentką filologii polskiej na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Podyplomowych Studiów Public Relations w WSB w Toruniu. Pracowała w różnych typach szkół przez 12 lat. Uczyła języka polskiego, kultury języka polskiego oraz retoryki dziennikarskiej. Od ponad dziesięciu lat przygotowuje do matury z języka polskiego z ogromnym powodzeniem. Jej uczniowie osiągają zwykle wyniki powyżej 80% punktów zarówno w przypadku matury rozszerzonej, jak i podstawowej. Najlepsi zdają maturę pisemną na ponad 90%, a ustną na 100%. Przeczytaj więcej…

– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –