Antyk – epoki literackie na maturze, czyli dlaczego powinieneś je znać?

Czy zastanawiałeś się, po co tak właściwie potrzebna Ci wiedza o epokach literackich? Egzamin maturalny z języka polskiego nie polega przecież na sypaniu datami jak z rękawa, określającymi czas trwania danej epoki. Nikt też nie będzie Ci kazał wymieniać jej cech charakterystycznych. A jednak poznanie światopoglądu, jaki prezentowali przedstawiciele epoki czy umiejętność wskazania przedziału czasowego, w którym powstał utwór, ułatwi Ci zrozumienie dzieł z kanonu lektur, których znajomość jest niezbędna dla każdego maturzysty.

Antyk – czas trwania

Antyk, czyli inaczej Starożytność, trwał od IX wieku p.n.e aż do około IV-VI wieku p.n.e.

Ważne wydarzenia z tej epoki:

• 753 r p.n.e – założenie Rzymu
• 776 r p.n.e – pierwsze igrzyska olimpijskie
• 476 r p.n.e – upadek cesarstwa zachodnio-rzymskiego

Nazwa epoki

Antyk pochodzi od łacińskiego słowa antiquus oznaczającego dawny.

Najwybitniejsi twórcy i ich dzieła, czyli co warto powtórzyć?

• Arystoteles „Poetyka”
• Najbardziej popularne dzieła biblijne
• Homer „Iliada”, „Odyseja”
• Platon „Obrona Sokratesa”
• Sofokles „Antygona”, „Król Edyp”

Tak wyglądali najpopularniejsi myśliciele epoki:

Platon	Arystoteles

Charakterystyczne cechy antyku

• W centrum zainteresowania stoi człowiek, życie ziemskie i natura.
• Rozwój teatru i dramatu greckiego. Teatrem rządzi zasada trzech jedności: akcji, czasu i miejsca. Widz w trakcie oglądania spektaklu doznaje katharsis, czyli oczyszczenia wywołanego angażowaniem emocjonalnym w losy bohaterów tragedii.
• Platon przedstawia swoje idealistyczne poglądy– dzieli świat na dwie warstwy: realną i idealną. Według niego każda idea ma swój odpowiednik w świecie. I odwrotnie, przedmioty, które znamy, mają swoją ideę (wersję duchową, idealną).
• Natomiast Arystoteles głosi racjonalne myślenie, czyli uważa, że realne jest to, co można sprawdzić za pomocą doświadczenia, a na istnienie idei nie ma żadnego dowodu.

Dwie szkoły filozoficzne

Stoicyzm – twórcą tej szkoły jest Zenon z Kition. Poglądy stoików oparte są na zachowaniu równowagi duchowej niezakłóconej radością ani smutkiem. Przedstawiciele stoicyzmu wyzbywali się namiętności, żyli w zgodzie z naturą i rozumem (stoicki spokój).

Epikureizm – twórcą tej szkoły jest Epikur. Epikurejczycy wierzyli, że życie szczęśliwe to życie moralne, a największym dobrem ma być przyjemność. Warunkiem do osiągnięcia szczęścia jest brak trosk i cierpień oraz zaspokajanie podstawowych potrzeb.

Epikur	Zenon z Kition

Wzorce osobowe w antyku

Grecy stworzyli ideał etyczny zwany kalokagatią. Ucieleśnieniem ideału byli herosi: Herakles, Tezeusz, Achilles, Hektor, Odyseusz. Bohaterowie mieli wady, jednak mimo to wielu Greków chciało ich naśladować.

Najistotniejsze poglądy ważnych filozofów

Platon i Arystoteles to najwybitniejsi myśliciele antyku, ale warto, abyś znał jeszcze innych filozofów i ich idee.

Tales z Miletu– pierwszy filozof, o którym wspominają antyczne źródła. Twierdzi, że praprzyczyną wszystkiego jest woda.

Heraklit z Efezu – za praprzyczynę uznawał ogień, podkreślał zmienność rzeczywistości (panta rhei „wszystko płynie”,nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki).

Demokryt z Abdery – reprezentant materializmu, sądził że podobnie jak materia, ludzka dusza składa się z atomów.

Sokrates – opracował podstawy etyki, uważał, że wszelka wiedza jest niepewna ?wiem, że nic nie wiem?, a tylko cnota jest dobrem bezwzględnym.

Typowe dla antyku gatunki literackie. Czym się charakteryzują?

1.Epos

• Najstarszy gatunek epick – utwór o charakterze fabularnym, opisujący dzieje legendarnych lub mitologicznych bohaterów. Rozpoczyna się inwokacją, czyli wezwaniem do muz lub bóstwa o opiekę nad procesem twórczym. Pojawiają się w nim elementy mitologiczne, fantastyczne.
• Przykłady eposów: Homer Iliada, Odyseja
• Tutaj znajdziesz informacje o dziełach: Iliada, Odyseja.

2. Tragedia

• Najstarszy gatunek dramatyczny-utwór przeznaczony na scenę, pisany stylem wysokim, z podziałem na role. Opisuje dzieje bohaterów mitologicznych ze szlachetnych rodów uwikłanych na skutek działania Fatum w sytuacje tragiczne (wina niezawiniona, brak możliwości wyboru, zagrożenie śmiercią). Otwiera go parodos (pieśń chóru), potem następuje prolog (zawiązanie akcji).
• Przykłady tragedii: Sofokles Król Edyp, Antygona; Eurypides Bachantki
• Tutaj znajdziesz informacje o dziełach: Edyp, Antygona, Bachantki

3. Komedia

• Komedia pisana była stylem niskim (stylizowanym na mowę potoczną, niestroniącym od kolokwializmów czy nawet wulgaryzmów). W antyku komedie opierały się przede wszystkim na komizmie charakterów i sytuacyjnym, wiązały się także bardzo często z satyrą współczesnych zachowań i postaci – w Żabach Arystofanesa np. parodiowany jest osobiście Sokrates, ale także polityczna scena ówczesnych Aten.
• Przykłady komedii: Arystofanes Żaby; Plaut Żołnierz samochwał
• Tutaj znajdziesz informacje o dziełach: Żołnierz_samochwał, Żaby.

4. Elegia

• To spokojny, stonowany, refleksyjny utwór związany z melancholią, rozstaniem, utratą, tęsknotą. Może wiązać się ze śmiercią jakiejś osoby, ale nie musi. Pisany z reguły stylem średnim, czasem wysokim.
• Przykłady autorów elegii: Horacy, Owidiusz, Propercjusz
• Tutaj znajdziesz informacje na temat autorów: Horacy, Owidiusz, Propercjusz.

Podsumowanie

Przytoczone podstawowe pojęcia i poglądy epoki antyku powinny pomóc Ci podczas nauki do matury z języka polskiego. Wiedza o epokach literackich jest dużym ułatwieniem podczas pisania egzaminu dojrzałości. Pamiętaj zatem o czasie trwania epok, ich cechach charakterystycznych i ważnych filozofach.

Aby utrwalić swoją wiedzę o Antyku, zachęcamy Cię również do poszukania informacji o danej epoce na YouTube. Jest wiele ciekawych kanałów, gdzie znajdziesz omówienie Antyku. Takie filmy fajnie utrwalają wiedzę, przykład poniżej:

J.K.