Motyw podróży, wędrówki w literaturze

Dobrze znany Ci zapewne z lat dzieciństwa autor bajek H. Ch. Andersen powiedział kiedyś, że „Podróżować to żyć”. Już te słowa wskazują na szczególne powiązania tematu ludzkiego życia i podróży. Całe nasze życie bardzo często jest porównywane właśnie do takiej jednej wielkiej podróży. A ludzie nieustannie są jej uczestnikami i jako podróżnicy są w drodze i dążą do obranego wcześniej przez siebie celu, który w przyszłości zakończy ich wyprawę.

• W związku z dużą reprezentatywnością tego motywu jest on często używany w utworach literackich. Autorzy kreują swoich bohaterów, jako niestrudzonych podróżników, biorących udział w długich wyprawach.
• Postawienie ich w takich sytuacjach umożliwia wieloaspektowe ich scharakteryzowanie i przedstawienie ich cech, które często, wraz z upływem czasu i z biegiem podróży zmieniają się i ewoluują.
• Często wskazuje się, że podróż może całkowicie odmienić człowieka i sprawić, że inaczej spojrzy on na całe swoje dotychczasowe życie.

W tej lekcji zapraszam Cię w takim razie na niezwykłą podróż po utworach literackich w poszukiwaniu ich sensu i zastosowanych motywów.

Jednak na początek obejrzyj krótki filmik, który wprowadzi Cię w omawianą tematykę:

Biblia

Już w samej Świętej Księdze można zaobserwować ten motyw literacki. W Nowym Testamencie ukazana jest zapewne znana wszystkim wędrówka Żydów, którą dowodził Mojżesz. Ich wyprawa prowadziła z Egiptu do Ziemi Obiecanej. Ludzie dążyli do miejsca, które miało ich uchronić i być dla nich ocaleniem. W tym utworze wyprawa jest symbolem wyzwolenia, nadziei na nową, lepszą przyszłość w krainie, która ma być pełna dostatku i szczęścia.

A. Mickiewicz „Sonety krymskie”

Tutaj także nasz wieszcz narodowy korzysta z motywu podróży i kreuje bohatera cyklu swoich sonetów, na wzór pielgrzyma, wędrowca, który przemierza tereny położone na wschodzie. Ta podróż ma na celu zobaczenie nowych miejsc, poznanie obcej dotąd kultury, wzbogacenie swojej wiedzy o nieodkrytych wcześniej miejscach. Pielgrzym podziwia piękno orientalnej przyrody, zachwyca się naturą i bogactwem widzianych zabytków. Ta wędrówka, bo obcych terenach wyzwala w nim poczucie tęsknoty za ojczyzną, budzi w bohaterze nostalgię i nastrój sprzyjający refleksji.

J. Słowacki „Smutno mi Boże”

Podmiot liryczny, bohater tego wiersza to osoba smutna, tęskniąca za miejscem, z którego wyruszyła. To tułacz, który skazany jest na życie z daleka od rodziny, miejsca, gdzie się urodził, wszędzie czuje się obco i marzy do powrocie do znajomych stron. To podróżnik strudzony w swojej drodze, bardzo wrażliwy, niekryjący się w ukazywaniu żalu związanego ze swoją sytuacją. To wygnaniec skazany na tułaczkę, bezradny, samotny i cierpiący z tego powodu. Jednak mimo wszystko zwraca się do Boga i wyraża ku niemu swoje pragnienia i smutek.

Homer „Odyseja”

Myśląc o podróży i podróżniku na pewno od razu na myśl przychodzi Ci postać tego znanego mitologicznego bohatera- Odyseusza. Któż nie zna jego historii? To bohater, który przez dziesięć lat niebezpiecznej podróży, z dala od domu i ukochanej rodziny musiał pokonywać wiele trudności i przeciwności losu. Mimo ciężkiej tułaczki i wielkiego cierpienia udaje mu się dokonywać właściwych wyborów, które pozwalają mu wrócić do własnego kraju.

D. Alighieri „Boska komedia”

Przedstawiona w tym poemacie podróż prowadzi po zaświatach – piekle, niebie i czyśćcu. Autor wędruje wraz z Wergiliuszem i Beatrycze ukazując alegorię dążenia człowieka ku Bogu, od narodzin aż do samej śmierci. Ta wyprawa to droga, w czasie, której człowiek ma szansę na poprawę i ulepszenie samego siebie. Możliwe jest to poprzez bezpośrednie zetknięcie się z cierpieniem innych. Dzięki temu bohater będący podróżnikiem dowiaduje się jak rozróżnić zło i dobro oraz jak wyzbyć się wad prowadzących do grzechu.

J. Słowacki „Kordian”

W tym utworze, ze względu na epokę, w jakiej powstał przedstawiony jest motyw podróży romantycznej. Odbywa ją Kordian, czyli główny bohater, który podróżuje po Europie i poznaje kolejne miejsca. Pojawiające się kolejno sytuacje przynoszą mu bardzo rozległą wiedzę na wiele tematów, choć niestety często jest to wiedza dość gorzka i bolesna. Ta samotna wyprawa ma na celu odnalezienie sensu życia. Dzięki wędrówce Kordian chce nauczyć się czegoś o świecie, ale i na nowo odkryć samego siebie. To swoisty początek nowego etapu w jego życiu.

E. Stachura „Wędrówką życie jest człowieka”

W wierszu tym odkrywamy wątek biograficzny, bowiem autor nawiązuje do motywu podróży, bowiem sam bardzo lubił podróżować i znaczną część swego życia spędził „w drodze”.

„Wędrówką jedną życie jest człowieka;
Idzie wciąż,
Dalej wciąż,
Dokąd? Skąd?
Dokąd? Skąd?”

Autor wskazuje, zatem, że nasza podróż, czyli nasze życie musi dokądś prowadzić, musimy mieć obrany jakiś kierunek, a nie kluczyć bez bliżej wyznaczonego celu. Mimo tego, że nie wiemy przecież, kiedy skończy się nasza wędrówka nie możemy się poddawać pojawiającym się przeciwnościom i trudnościom. Nie możemy oglądać się za siebie, ale powinniśmy z odwagą kroczyć przed siebie, jak wskazuje poeta:

„To nic! To nic! To nic!
Dopóki sił
Jednak iść! Przecież iść!
Będę iść!

To nic! To nic! To nic!
Dopóki sił,
Będę szedł! Będę biegł!
Nie dam się!”

PODSUMOWANIE

Jak mogłeś zobaczyć na podstawie przykładów przytoczonych w tej lekcji motyw wędrówki, pielgrzymowania jest bardzo powszechnie używaną alegorią. Wędrowanie ukazuje człowieka, jako uczestnika podróży swego życia, zwraca uwagę na jego zmaganie się z różnymi trudnościami, to sposób na kształtowanie swego charakteru i człowieczeństwa. Dzięki temu człowiek może znaleźć swoje miejsce na ziemi. Myślę, zatem, że od teraz będziesz już doskonale pamiętać, w jakich utworach użyty został motyw podróży oraz jakie funkcje spełnia.

K.M.