Wszystko, co tworzysz zwykle robisz wedle jakiegoś schematu, czy zasady, w pewien sposób organizujesz swoją pracę. Tak samo robi autor tworząc dzieło literackie. Zmuszony jest on do usystematyzowania tego, co chce przekazać, aby jego słowa były zrozumiałe dla czytelnika. Dlatego też w tej lekcji skupisz się na tym temacie.
Czym jest struktura dzieła literackiego? Jest to zapewne kluczowy termin w teorii literatury. Są to wszelakie relacje, jakie występują pomiędzy wszystkimi elementami utworu. Charakteryzuje się ona hierarchicznością, zmiennością i dynamicznością. Bez jej istnienia nie byłoby dzieła literackiego. Żyłoby ono tylko w wyobraźni autora. A tak, uporządkowana konstrukcja może dotrzeć do odbiorcy, na przykład do Ciebie. Zatem jakie elementy składają się na tę kompozycję?
ŚWIAT PRZEDSTAWIONY
Jest to świat, jaki został przedstawiony przez autora w dziele literackim. Można określić go jako swego rodzaju świat wewnętrzny specyficzny dla danego utworu. Występuje on w każdym utworze, bez względu na jego gatunek. Różna jest jednak jego rola. Czasem jest najważniejszy, a w innych przypadkach jest mniej istotny, może zatem pełnić funkcję nadrzędną lub podrzędną. Składają się na niego:
- czas utworu: może być dokładnie wskazany, może także być nieokreślony.
- miejsce akcji: może być nieokreślony lub określony bardziej czy mniej szczegółowo. Czasem jest to miejsce rzeczywiste, które wręcz możemy odnaleźć na mapie, może być to także kraina stworzona przez wyobraźnię twórcy.
- przedmioty: są to swoiste rekwizyty, które występują w utworze i niosą pewne treści, często mają znaczenie symboliczne.
- wydarzenia: wszystkie sytuacje, w których uczestniczą bohaterowie.
TEMAT UTWORU
To najważniejszy element świata przedstawionego, który wskazuje na to o czym jest konkretny utwór. Stanowi go zbiór wszystkich wykorzystanych motywów.
POSTAĆ LITERACKA
Jest to bohater występujący w utworze. Postacią literacką są wszystkie osoby, prawdziwe lub fikcyjne, których losy opisane są w danej historii. Postacią może być także zwierzę, przedmiot, idea, często są one upersonifikowane. Istnieje kilka rodzajów postaci literackich, na przykład:
- główny bohater,
- bohater drugoplanowy,
- bohater epizodyczny,
- postać aktywna,
- postać pasywna,
- postać statyczna,
- postać dynamiczna,
- bohater pozytywny,
- bohater negatywny.
FABUŁA
Jest to układ zdarzeń, które mają miejsce w utworze literackim. Istnieje klasyfikacja fabuł, która wyróżnia jej następujące typy: jednowątkowa (gdy fabuła opiera się na jednym wątku), wielowątkowa (istnieje wiele, tak samo ważnych wątków), hierarchiczna, równorzędna, linearna, przeplatana, jednostopniowa, szufladkowa i szkatułkowa.
AKCJA
To ciąg zdarzeń w utworze połączonych związkiem przyczynowo- skutkowym. Powstaje w wyniku nagromadzenia zdarzeń. Akcja również posiada specyficzną strukturę, jej główne elementy to: zawiązanie akcji, rozwinięcie i rozwiązanie, fakultatywnie także przedakcja i poakcja.
WĄTEK
Stanowi go ciąg zdarzeń skoncentrowanych wokół pewnej postaci literackiej bądź problemu poruszanego w utworze. Każdy nowy wątek jest tworzony przez autora, gdy zaczyna on zajmować się innym tematem. Wyróżniamy następujące rodzaj wątków:
- wątek główny: dotyczy głównego bohatera i związanych z nim wydarzeń.
- wątek poboczny: to zdarzenia, które obejmują postacie drugoplanowe.
- wątek epizodyczny: ciąg zdarzeń umieszczonych niejako na marginesie fabuły.
MOTYW
Jest to powtarzający się w wielu utworach element: przedmiot, cecha postaci, zdarzenie, sytuacja, przeżycie lub wydarzenie. Najważniejsze typy motywów to: motyw statyczny, dynamiczny i obiegowy. Najczęściej w literaturze występuje motyw: podróży, miłości, śmierci, miasta, rodziny, walki o wolności, patriotyzmu.
PODMIOT LITERACKI
Nie można utożsamiać go z autorem, choć wypowiada się on niejako w jego imieniu. Jest to osoba fikcyjna, która zajmuje nadrzędną pozycję wobec świata przedstawionego, który dzięki niej może się rozwijać. To z jego perspektywy poznajemy opisywane historie i wydarzenia. Podmiot literacki integruje i scala całe dzieło.
KOMPOZYCJA
Jest to styl, układ w jakim został ułożony i usystematyzowany świat przedstawiony. Każdy utwór musi posiadać swoją kompozycję, która porządkuje wszystkie motywy, wątki i wydarzenia w nim występujące. Dzięki temu tworzy się pewna hierarchia, a konkretna książka lub wiersz stają się czytelny dla odbiorcy. Wyróżniamy przede wszystkim kompozycję otwartą i zamkniętą.
STYLISTYKA DZIEŁA
Jest to styl w jakim został napisany utwór. Często jest on charakterystyczny dla konkretnego autora i podobny w wielu jego dziełach. Składają się na niego: środki stylistyczne, jakich użył twórca, sposób kształtowania języka, operowanie składnią, odpowiedni dobór słów i zasady łączenia pewnych części w jedną całość.
PODSUMOWANIE
Elementy te stanowią najważniejsze składniki struktury dzieła literackiego. Od dzisiaj będziesz już mógł odszukiwać je samodzielnie w tekstach kultury, z którymi będziesz miał styczność. Na koniec zachęcam Cię do wykonania ćwiczenia, w którym należy do podanych definicji dopasować terminy, które pojawiły się w tej lekcji:
- Porządkuje świat przestawiony w utworze, to układ tworzący pewną hierarchię.
- Fikcyjny podmiot, z którego perspektywy poznajemy wydarzenia mające miejsce w utworze.
- Powtarzający się w utworach element, na przykład: cecha postaci, czy wydarzenie.
- Ciąg zdarzeń dotyczących jakieś postaci.
- Ciąg zdarzeń w utworze połączonych związkiem przyczynowo- skutkowym.
- Układ zdarzeń, które mają miejsce w utworze literackim.
- Zbiór motywów w danym utworze.
- Świat wewnętrzny w utworze.
- Może być główny, poboczny lub epizodyczny.
- Może być pozytywna, negatywna, główna, drugoplanowa, statyczna lub dynamiczna.
ODPOWIEDZI DO ĆWICZENIA:
- Porządkuje świat przestawiony w utworze, to układ tworzący pewną hierarchię. – kompozycja
- Fikcyjny podmiot, z którego perspektywy poznajemy wydarzenia mające miejsce w utworze. – podmiot literacki
- Powtarzający się w utworach element, na przykład: cecha postaci, czy wydarzenie. – motyw
- Ciąg zdarzeń dotyczących jakieś postaci. – wątek
- Ciąg zdarzeń w utworze połączonych związkiem przyczynowo-skutkowym. – akcja
- Układ zdarzeń, które mają miejsce w utworze literackim. – fabuła
- Zbiór motywów w danym utworze. – temat utworu
- Świat wewnętrzny w utworze. – świat przedstawiony
- Może być główny, poboczny lub epizodyczny. – wątek
- Może być pozytywna, negatywna, główna, drugoplanowa, statyczna lub dynamiczna. – postać literacka
K.M.
Loading ...
